Nooit eerder kocht de Belg zoveel fairtradeproducten als vorig jaar, ondanks de hoge inflatie. Vooral voor chocolade en bananen betalen we steeds vaker een ‘eerlijke’ prijs. Andere fairtradeproducten – bijvoorbeeld koffie – breken veel moeilijker door.
De Belg koopt steeds meer en vaker voeding en landbouwproducten waarvoor de telers in groeilanden een ‘eerlijke’ vergoeding ontvangen. Dat blijkt uit cijfers die de ngo Fairtrade Belgium, de Belgische tak van de internationale organisatie van fairtradeproducenten, heeft bekendgemaakt.
Alle in België verkochte fairtradeproducten waren vorig jaar goed voor een marktwaarde van 312 miljoen euro. Op vijf jaar tijd is dat een stijging van 85 procent – in 2018 strandde de marktwaarde van alle verkochte fairtradeproducten in België nog op 169 miljoen euro. Tegenover 2021 bedraagt de stijging 20 %, ruim dubbel zoveel als de inflatie.
Meer merken, meer verkooppunten
‘Fair trade heeft een uitstekend 2022 achter de rug’, zegt Philippe Weiler, sinds september de ceo van Fairtrade Belgium. ‘Door een groter productaanbod bereiken we meer consumenten, die ook steeds vaker bereid zijn om meer te betalen voor eerlijke productie. Zeker in een jaar waarin consumenten af te rekenen hadden met sterk gestegen kosten voor onder andere voeding en elektriciteit zijn dat erg goede resultaten.’
De groei wordt in grote mate gedragen door de sterk gestegen marktaandelen van fairtradebananen en -cacao. In 2018 bedroeg het marktaandeel van fairtradecacao in de retailverkoop nog geen 5 %, vorig jaar was dat al 20,30 %. Fairtradebananen halen vandaag zo goed als hetzelfde marktaandeel (20,70 %).
‘Ons imago mag soms nog een beetje stoffig zijn, in het marktsegment van de bananen en cacao bewijzen we dat we al lang niet meer een product zijn dat alleen door hippies wordt gekocht. De verkoop van fairtradeproducten in ‘hard discounters’ (supermarkten als Aldi en Lidl, red.) is zelfs goed voor meer dan een derde van de premies die wij betalen aan de overzeese telers’, zegt Weiler, die ooit zelf hoofd duurzaamheid was van Lidl België. ‘Bovendien kiezen ook steeds meer A-merken ervoor om fairtradeproducten op de markt te brengen, omdat ze het label zien als een sterk instrument om hun portfolio te verduurzamen.’
Marktwaarde van 1 procent
Zijn fairtradeproducten dan te vinden in elke winkelkar? Neen, nog verre van. Een nieuw onderzoek van kennisplatform Gondola Academy waardeert de volledige Belgische voedingsretailsector van vorig jaar op 30,8 miljard euro. De marktwaarde van fairtradeproducten zou daar dan slechts 1 procent van bedragen. En ook de totale premie die via de verkoop van fair trade in België wordt gegenereerd – de toeslagen die boven op de gegarandeerde minimumprijzen worden betaald aan de overzeese landbouwcoöperatieven – bedraagt ondanks de forse groei van de voorbije jaren nog altijd maar net iets meer dan 4 miljoen euro, al bij al erg bescheiden.
Lang niet elk fairtradeproduct vindt even vlot de weg naar de consument. De verkoop van fairtradebloemen – uit Kenia en Ethiopië – daalde vorig jaar bijvoorbeeld met 11,10 %, de verkoop van ‘eerlijke’ rietsuiker daalde met 15,20 %. Fairtradekatoen verkocht iets beter (+5,2 procent), maar blijft een verwaarloosbaar klein marktaandeel hebben.
Opvallend: ook fairtradekoffie, dat andere bekende fairtradeproduct, haalt slechts 4,70 % marktaandeel. Het groeit bovendien amper. ‘Dat kan verbazen, omdat het eind de jaren 80 allemaal is begonnen voor de fairtradebeweging met koffie onder de merknaam Max Havelaar’, zegt Weiler. ‘Koffie is echter een veel competitievere markt dan bananen en chocolade, met veel meer variëteiten, gebruiksmomenten en -locaties. Dat diverse landschap maakt het complex om de concurrentie aan te gaan.’
Prijzenoorlog
Fair trade lijdt daarnaast ook nog onder het feit dat de doorsnee consument wel zegt dat hij extra wíl betalen voor ‘eerlijke’ producten, maar dat lang niet altijd ook echt doet wanneer hij zijn winkelkar vult. Weiler: ‘De wil is er bij velen wel, maar de gedragsverandering daarom nog niet. De belangrijkste drijfveren voor een aankoop blijven prijs, kwaliteit en versheid. Een paar eurocenten verschil kunnen al de doorslag geven. De prijzenoorlog onder de supermarkten jaagt ons dus zeker schrik aan.’
Wat de ngo dan weer moed geeft, is dat haar impact verder gaat dan marktaandelen en verkoopcijfers. Politiek en maatschappelijk lijken haar principes steeds meer wind in de zeilen te hebben. Eind vorig jaar beloofden vijf Belgische supermarktketens dat ze hun bananentelers tegen eind 2027 een ‘leefbaar loon’ zullen betalen. De federale regering sloot zich vorig jaar aan bij een initiatief van Nederland en Duitsland, om kleine boeren wereldwijd te helpen aan een leefbaar inkomen.
En zowel federaal als Europees woeden discussies over een zorgplicht, die bedrijven hier aansprakelijk zou stellen voor misstanden bij onderaannemers in verre oorden. ‘2022 was een mooie stap in de juiste richting, maar we zijn er zeker nog niet’, zegt Weiler. ‘Door het toenemende engagement van bedrijven en beleid zijn we echter voorzichtig hoopvol over de toekomst.’
