Tieners op Instagram, hoe moet dat verder?

Facebook weet dat dochterbedrijf Instagram niet goed is voor het lichaamsbeeld van meisjes, maar hoe gaan wij daarmee om? ‘Je weet dat Instagram niet “echt” is, maar je moet mooie foto’s hebben’, zegt de 16-jarige Berfin Gul.

Toen ik 12, 13 was, heb ik echt wel dingen aan mijn lichaam gehaat’, vertelt Berfin Gul (16). ‘Je zit in je puberteit, en dan ben je als meisje sowieso met je lichaam bezig. Met wat je mooi vindt, maar ook wat je níét mooi vindt. Ik vergeleek me heel erg met anderen, online is dat nog gemakkelijker. Als je ouder wordt, kun je daar beter mee om.’

Dat sociale media, en met name Instagram en Tiktok, soms niet de beste plaats zijn voor kinderen en jonge tieners die slecht in hun vel zitten, is geen nieuws. Dat Facebook dat uit eigen onderzoek in 2019 wist en er toch teleurstellend weinig aan deed, heeft de discussie wel opnieuw doen oplaaien.

De beroering verrast communicatiewetenschapster Laura Vandenbosch (KUL). ‘Eerlijk gezegd begrijpen wij de heisa niet zo goed omdat onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek met veel robuustere onderzoeksdesigns al jaren dergelijke effecten heeft aangetoond, ook in de VS’, zegt ze.

Het is iets wat kinderpsychologe Ingrid Dejonghe vaak ziet. Ze is oprichtster van Tejo, huizen waar jongeren gratis en anoniem psychologische hulp kunnen krijgen. ‘Gisteren had een meisje het nog over hoeveel energie sociale media van haar vragen. Het komt er gewoon ook bij. In de puberteit vergelijken kinderen zich altijd wel met anderen, maar sociale media zetten daar een vergrootglas op. Er moet heel veel.’

Dat Instagram vooral een beeld toont van geposeerde en geënsceneerde foto’s, weten jongeren wel, maar dat maakt het er niet altijd gemakkelijker op. Gul: ‘Je weet dat Instagram niet echt is, maar je wil ook mooie foto’s. Zeker als je jong bent, moet je dat beseffen. Vroeger sprak ik af met vriendinnen, gewoon om foto’s te maken. Om ter mooist, was dat dan. Die foto moest dan perfect zijn, je moest genoeg ­likes krijgen. Had je minder dan honderd likes? Dan kon je de foto evengoed al verwijderen. Zeker als meisje is er veel druk.’

Maya Van Hove is elf, en heeft alleen een Tiktok-account. Met haar ouders sprak ze af dat ze er eentje mocht kiezen, en meer leeftijdsgenootjes hadden Tiktok, dus …‘Ik kijk wel op naar de meisjes op Tiktok. Die zijn allemaal ouder, ik denk dat ze 16 zijn. Die kunnen heel goed dansen en zien er allemaal heel knap uit. Ik zou wel een beetje willen afvallen, maar eet heel graag koekjes, dus dan lukt dat niet.’

Leeftijdsgrens?

Die druk kan voor puberende kinderen weleens te veel worden, maar hoe gaan we daarmee om? Verbieden we kinderen om bepaalde apps te gebruiken? In de VS lijkt de wind goed te zitten voor zo’n wet­geving. Klokkenluider Frances Haugen pleitte vorige week in de Amerikaanse Senaat voor een leeftijdsgrens van 16 of 18 jaar om Instagram te mogen gebruiken. Daarmee wordt een bijzonder gevoelige groep uitge­sloten. Maar de VS zijn ook het land waar alcohol verboden is onder de 21.

‘Het bannen van kinderen is niet de juiste weg’, zegt professor Eva Lievens, die technologie en recht ­doceert aan de UGent. ‘Het druist in tegen alles wat we weten over hoe kinderen technologie gebruiken. En kinderen hebben echt veel aan die platforms. Tijdens de pandemie waren ze voor velen van hen een echte levenslijn’.

Dat ervaarde Parul Goel, de mama van Maya Van Hove (11), ook zo: ‘Voor Maya was de app tijdens de lockdown soms het enige sociaal contact. Ze zat in de het vijfde leerjaar, dus was er vaak les op de computer. Haar oudere zussen konden al eens op een pleintje in de buurt buiten gaan spelen, maar een kind van elf laat je niet ’s avonds zomaar alleen naar een pleintje trekken. Bij kameraadjes thuis ging niet. Het was haar enige directe lijn met haar vrienden. Dat kan je dan als ­ouder moeilijk verbieden.’

Een leeftijdsgrens heeft ook maar zin als ze kan worden gehandhaafd, zegt Lievens. ‘Dus niet op de manier zoals het nu gebeurt. Wij weten uit ons onderzoek dat 9 tot 12-jarigen er perfect van op de hoogte zijn dat ze het jaar 2000 moeten opgeven als hun geboortejaar.’ Want ja: vandaag is er al een leeftijdsgrens voor sociale media: 13 jaar. Maar die grens is niet wat ze lijkt: ze komt uit de Amerikaanse Coppa-wet­geving, een privacywet die bepaalt dat toestemming van de ouders nodig is om persoonlijke gegevens van kinderen onder de 13 te verwerken. Aangezien technologie­bedrijven het te lastig vinden om die toestemming te vergaren, hebben ze simpelweg verklaard dat 13 hun minimumleeftijd is – om die leeftijd vervolgens niet te controleren.

Europa heeft die leeftijd van 13 vervolgens overgenomen in zijn eigen privacy-wetgeving. Al mogen lidstaten wel voor een hogere leeftijd – tot 16 – opteren, wat België in 2018 niet heeft gedaan.

Kinderversie

Facebook sleutelt al lang aan een ‘Instagram for Kids’. Dat initiatief kwam vorige maand in een slecht daglicht te staan: als Instagram al slecht is voor jonge tieners, dan is het zeker onverantwoord om het bij nog jongere kinderen te brengen, aldus Amerikaanse senatoren. Facebook reageerde door op de pauzeknop te drukken, maar houdt vol dat een ‘aan de leeftijd aangepaste’ gebruikservaring voor kinderen juist veel veiliger is dan kinderen die ­heimelijk de volwassen versie van de app gebruiken.

‘Een kinderversie van Tiktok of Instagram zou ik niet gebruiken, ik ben bang dat het een beetje te kinderachtig zou zijn’, zegt de 11-jarige Maya Van Hove. Ook Gul denkt dat een leeftijdsgrens of een kinderversie niet werkt: ‘Tot welke leeftijd laat je mensen dan toe? Ik zou zelf niet op een kinderversie zijn gegaan. Ook als je niemand boven de zeventien of achttien toelaat, zullen er nog mensen zijn die druk opleggen. Het is niet zo dat jongeren dan alleen “brave” video’s of foto’s zullen ­posten’.

‘Ik denk echt niet dat het de oplossing is’, beaamt Eva Lievens. Volgens haar, en steeds meer onderzoekers, ligt de oplossing elders: ‘Als platform moet je weten wie je eigenlijke gebruikers zijn. Je kunt niet doen alsof die kinderen er niet zijn op Instagram of Tiktok – ze zijn er wél. Je moet weten wie er is, en dan zorgen voor een veilige omgeving.’

Europese aanpak

Dat is de logica achter het Europese project EUConsent. Het doel ervan is om een systeem in het leven te roepen waarbij mensen op sociale media hun leeftijd kunnen bewijzen, zonder dat ze meteen alle gegevens van hun identiteitskaart moeten prijsgeven. Een onafhankelijke tussenpersoon zou dan optreden om aan Instagram te bewijzen dat een bepaalde gebruiker 14 jaar is. Momenteel is er alleen nog maar een prototype van zo’n dienst.

In Groot-Brittannië, intussen geen EU-lid meer, is sinds kort de Age Appropriate Design Code van kracht. Die verplicht apps en websites om de leeftijd van gebruikers te controleren. Het gaat (alweer) in de eerste plaats over de bescherming van de ­privacy: kinderen mogen bijvoorbeeld niet worden geprofileerd voor advertentiedoeleinden. Maar in de Britse Code staan ook bepalingen over bescherming van het fysiek, emotioneel en psychologisch welzijn van kinderen.

Volgens Lievens moet de Europese Unie tot iets gelijkaardigs komen – een aanpak per lidstaat heeft weinig zin. De EU werkt momenteel aan heel brede wetgeving die de grote internetplatforms als Facebook, Youtube en Twitter moet reguleren: de ­Digital Services Act en de Digital Markets Act.

Open VLD-politica Hilde Vautmans heeft – samen met andere leden van haar Europese fractie – geprobeerd om aan die DSA een amendement toe te voegen dat de internetreuzen verplicht om rekening te houden met kinderen op hun diensten: een ‘child impact assessment’. Het is (nog) niet gelukt. ‘Kinderen hebben andere ­noden dan volwassenen en daar moet men rekening mee houden’, zegt Vautmans. ‘Gebruiken kinderen hun diensten, is dit eventueel een mogelijkheid of heeft het gebruik ervan een gevolg voor hen? Dan moet het design ervan kindvriendelijk gemaakt worden. Bovendien moeten ook de mogelijke risico’s voor kinderen geïdentificeerd en geanalyseerd worden, en moeten er maatregelen genomen worden om ze zo veel mogelijk te voorkomen.’

Aangepast

Maar wat is dat dan, een sociaal netwerk dat aangepast is aan kinderen? Wat moet er dan net aan Instagram of Tiktok veranderen? ‘Daar moet nog veel onderzoek rond gebeuren’, zegt Laura Vandenbosch. ‘Dat ­jongeren geen influencers meer kunnen volgen? Aan influencers zijn volgens jongeren ook positieve kanten.’

Een mogelijke stap kan zijn dat het algoritme van Instagram berichten rond body positivityprominenter maakt, zegt Vandenbosch. ‘Maar ook body positivity-posts kunnen een negatief effect hebben. De beelden zijn vaak geseksualiseerd of ­bedoeld om producten te promoten.’ Een suggestie die Vandenbosch zelf aan Facebook deed: op jongeren gerichte filters die je omtoveren in pakweg een eenhoorn, hoeven geen lange wimpers of smallere jukbeenderen te krijgen. ‘Op die kleine ­elementen kun je inspelen’, suggereert ze. En ze gelooft niet in verplichte waarschuwingen, bijvoorbeeld de verplichte melding wanneer een foto bewerkt is. ‘Studies tonen aan dat het geen effect heeft’.

Tijdens een rondje van Amerikaanse tv-shows, gooide Nick Clegg, vice president of global affairs bij Facebook, een paar denksporen op tafel. Instagram denkt aan een nudging-systeem dat jongeren die te lang blijven hangen bij inhoud die schadelijk voor hen kan zijn, een duwtje geeft in de richting van andere beelden. Ook wie simpelweg te lang op Instagram zit, zou een waarschuwing krijgen.

‘Het is zinvol om over alles na te denken’, reageert Vandenbosch. ‘Maar iets als dé oplossing naar voren schuiven, is onzin. Het is niet zo simpel. Het belangrijkste is om oplossingen te testen en alle effecten ervan te bekijken, want misschien doe je meer kwaad dan goed.’

Wat volgens haar kan helpen, is dat ­ouders met hun kinderen praten over wat ze op sociale media zien. Mama Parul Goel beaamt: ‘We hebben er vaak gesprekken over: over wat ze ziet op sociale media, hoeveel tijd ze erop mag spenderen. Dat blijft als ouder een evenwichtsoefening. Wat ook helpt, zijn haar oudere zussen die 12 en 15 zijn. Die vertellen haar ook wel dat niet alles echt is, op sociale media.’

Het is ook de les die Gul voor zichzelf heeft gemaakt. ‘Op mijn 16de kan ik dat heel wat beter. Je weet dat Instagram over het perfecte beeld gaat, dus je kan het in perspectief plaatsen. Mijn account staat nu bijvoorbeeld privé, ik hoef niet met iedereen alles te delen. Dat geeft me meer rust in mijn hoofd.’

DECKMYN, D. Tieners op Instagram, hoe moet dat verder? De Standaard, 14 oktober 2021, DS2 6.
E-mail Print kopieer
Copyright © 2024 Pelckmans maakt een deel uit van Pelckmans uitgevers
mens en samenleving logo