Nooit eerder was de prijs van cacao zo hoog als nu. Terwijl de vraag stijgt, doen mislukte oogsten het aanbod dalen. Een structureel hogere prijs kost de consument in het Westen geld, maar kan de armoede in Afrika helpen verlichten.
Op de industrieterreinen van de Ghanese havenstad Tema draaien de fabrieken van de cacaoverwerkers op een laag pitje. Door de tegenvallende oogst zijn zelfs al verschillende fabrieken stilgelegd, zo signaleerde het Ghanese vakblad Cocoa Post eind vorige maand.
“De toestand is verschrikkelijk, er zijn geen bonen beschikbaar”, wordt een insider geciteerd. “Zo erg als nu is het in lange tijd niet geweest.” Veel pakhuizen zijn leeg, en er wordt gevreesd dat de cacaoschaarste bedrijven ertoe zal aanzetten mensen te ontslaan. In Tema staan fabrieken van grote cacaoverwerkers als Barry Callebaut, Cargill en Olam. “In Tema komt er geen rook meer uit de schoorstenen, het geluid van draaiende machines heeft plaatsgemaakt voor stilte. En in plaats van de bekende cacaogeur draagt de droge wind slechts stof met zich mee”, noteerde een plaatselijke verslaggever van het agentschap Bloomberg.
Ghana is de op één na grootste producent van cacao, na Ivoorkust. Samen zijn ze goed voor 60 % van de wereldwijde cacaoproductie. Maar de cacao-oogst is dit jaar veel kleiner uitgevallen, met tekorten en een snel stijgende prijs tot gevolg. “De grootste cacaoproducerende landen ter wereld hebben te kampen met bevoorradingsproblemen als gevolg van slecht weer en ziekten, die de prijzen naar het hoogste niveau in 65 jaar hebben gedreven”, schreef KBC-analiste Dea Shehu maandag. Haar collega Paul Joules van Rabobank in Londen noemt de situatie zeer ernstig. In het huidige oogstseizoen, dat loopt van oktober tot maart, is tot nu toe 38 % minder aangevoerd in de Ghanese exporthavens dan vorig jaar.
De oorzaak van de crisis is een combinatie van klimatologische en structurele problemen, vertelt Friedel Hütz-Adams aan de telefoon vanuit Bonn. Hij is wetenschappelijk medewerker van het onderzoeksinstituut Südwind, en verdiept zich al jaren in de wereldwijde cacaomarkt. “West-Afrika heeft afgelopen zomer bijzonder hevige regens gekend, met overstromingen die de cacaobomen verzwakt en beschadigd hebben. Door die verzwakking sloegen schimmelziekten toe die de peulen deden rotten. De ziektes grepen snel om zich heen.”
El Niño
De hevige regens hebben waarschijnlijk te maken met El Niño, het weerfenomeen dat zich van tijd tot tijd voordoet en het weer in tropische gebieden beïnvloedt door de hogere temperatuur van het oceaanwater. “Niemand had verwacht dat El Niño zo hard zou toeslaan. Maar op lange termijn zal ook de structurele klimaatopwarming haar invloed hebben op de oogsten”, zegt Hütz-Adams.
Maar de aanvoerketen van cacao kampt ook met structurele problemen. “Toen ik ruim een jaar geleden in Ghana was, waren veel boeren wanhopig”, zegt Hütz- Adams. “De kosten voor kunstmest, energie en transport waren verveelvoudigd, maar de prijs die ze voor hun cacaobonen kregen, ging niet omhoog. Velen vroegen zich af of ze niet moesten overschakelen op andere teelten, zoals rubber of palmolie. Sommigen overwogen zelfs hun bomen te vernietigen en de grond te verkopen aan gouddelvers.”
Tegelijk blijft de vraag systematisch stijgen. De toenemende welvaart in de wereld maakt producten waarin chocolade verwerkt is, voor steeds grotere groepen bereikbaar. De afgelopen dertig jaar verdubbelde de hoeveelheid geproduceerde cacao.
Ook de afgelopen twee oogstseizoenen bleef het aanbod al achter op de vraag, signaleert Warren Patterson, die de grondstoffenmarkten volgt voor ING. “De markt stevent af op een tekort van 400.000 ton, waardoor de voorraden tot hun laagste niveau in een decennium zouden dalen”, schreef hij vorige week in een analyse. Door de hoge prijzen wordt er wel wat minder chocolade verwerkt, maar dat is onvoldoende om de markt in evenwicht te brengen. “Alleen hogere prijzen kunnen de vraag voldoende doen afnemen om tot een nieuw evenwicht te komen.”
Hij ziet de prijs niet snel weer dalen. Veel cacao is via termijnhandel al verkocht voordat de bonen beschikbaar zijn. Volgens Bloomberg is er op basis van de huidige oogstgegevens 100.000 ton meer verkocht via forward-contracten dan er geoogst zal worden. Hütz-Adams: “Als er meer cacao verkocht is dan er geoogst kan worden, ontstaan er grote problemen. Wat gebeurt er als Ghana niet kan leveren wat er beloofd is? Dan zullen grote chocoladebedrijven tegen elkaar gaan opbieden voor de beschikbare cacao. De grootste nachtmerrie voor bedrijven als Lindt of Ferrero is dat ze een fabriek moeten stilleggen, omdat ze niet aan voldoende grondstoffen kunnen komen.”
Nieuwe aanplant
De huidige tekorten waren in zekere zin te voorspellen. De cacaoboeren in WestAfrika verdienen systematisch te weinig om de nodige investeringen in een hogere productiviteit te doen. Dat komt doordat maar een klein deel van de hele waardeketen bij de boeren terechtkomt, zegt Liesbeth Van Meulder, expert duurzame koffie en cacao bij de ngo Rikolto. Uit een Frans onderzoek van 2020, uitgevoerd in samenwerking met de VN, bleek dat van chocolade die in de winkel 9,32 per kilogram kost, 1,05 euro terugvloeit naar de cacaoboer. Dat is maar net voldoende om de kosten van 1,04 euro te dekken, maar niet genoeg voor een menswaardig bestaan. Daar staat tegenover dat 70 % van de waarde en 90 % van de marge naar de fabrikant en de winkelier gaat.
“Veel cacaobomen zijn meer dan 25 jaar oud”, zegt Van Meulder. “Die moeten vervangen worden door nieuwe aanplant, maar daarvoor verdienen de boeren niet genoeg geld. Zelfs als de cacaoprijs relatief hoog staat, komt dat nauwelijks ten goede aan de boeren.” De overheden van Ghana en Ivoorkust hebben geprobeerd om een groter deel van de waardeketen naar de boeren te doen vloeien. Ze introduceerden het zogenaamde “Living Income Differential”, dat de grote multinationals moest verplichten om een toeslag te betalen als de marktprijs voor de cacao te laag was voor een leefbaar inkomen. Maar die toeslag wordt niet altijd betaald. En zelfs als dat wel gebeurt, laat een inkomen dat net voldoende is voor een schamel bestaan nog geen ruimte voor nieuwe aanplant of andere productieverhogende maatregelen zoals kunstmest of pesticiden. De armoede leidt ook tot problemen zoals kinderarbeid.
De vraag is waarom de grote chocoladeproducenten niet meer hebben gedaan om de productie van cacao te optimaliseren. Het is uiteindelijk hun belangrijkste grondstof. Maar voor de producenten was er geen reden om het bestaande model te herzien, omdat alternatieven commercieel niet interessant waren. “Er is wel mee geëxperimenteerd”, zegt Hütz-Adams. “Maar als je de plantagearbeiders allemaal het minimumloon moet betalen, wordt het al snel te duur. Tegen kinderarbeid kun je niet concurreren.”
Een ander element is dat de Afrikaanse overheden een relatief grote vinger in de pap hebben. In Ghana bijvoorbeeld wordt alle cacao via tussenpersonen opgekocht door The Ghana Cocoa Board (Cocobod). Voor de afnemer is het heel moeilijk om rechtstreeks zaken te doen met de producent. Daardoor kan zelfs Tony’s Chocolonely niet garanderen dat de chocolade “slaafvrij” is.
Van Meulder: “Afrikaanse cacao is nu een laagwaardig bulkproduct. Om de boeren te laten meeprofiteren van de huidige hoge prijzen, zullen de andere schakels in de keten moeten inleveren. Het zakenmodel van de grote multinationals zoals Cargill, Olam of Barry Callebaut is gebaseerd op grote volumes en lage marges. Doordat ze in staat zijn voorraden aan te leggen of af te bouwen, kunnen ze goed inspelen op de prijsschommelingen. Ook kunnen grote spelers hun marktrisico’s afdekken via futures. Het is een supercomplexe markt.”
De huidige tekorten en de hoge prijzen creëren een opportuniteit om de sector structureel te verduurzamen, zegt Hütz-Adams. Hoewel de productiekosten stegen, ging de cacaoprijs de afgelopen decennia onvoldoende omhoog. In reële termen werd cacao steeds goedkoper. Dat veroorzaakte de armoede die investeringen onmogelijk maakte. “Als er nu een meer stabiele omgeving ontstaat met structureel hogere prijzen, kan er ook meer waarde worden gecreëerd.”
Chocolade-industrie
De tekorten kunnen nog jaren duren, denkt Rabobank-analist Joules. Dat komt doordat de cacaoproductie niet makkelijk opgevoerd kan worden. Wie nu een boom plant, kan pas over drie tot vier jaar de eerste bonen oogsten. Pas na acht jaar is een volwaardige oogst mogelijk. “Chocoladebedrijven zullen de hogere cacaoprijzen moeten doorrekenen aan de consumenten”, verwacht Joules.
De hogere prijzen zijn al merkbaar. Volgens gegevens van Statbel werd chocolade de afgelopen 24 maanden 16,90 % duurder, terwijl de levensduurte in die periode met 9,90 % steeg. Of we volgende maand al veel meer zullen betalen voor de chocolade paaseitjes, is moeilijk te voorspellen. “Dit is een uitdaging voor de wereldwijde chocolade-industrie”, zegt Mieke Callebaut van Choprabisco. Dat is de federatie van de Belgische chocolade-, praline- biscuiterie- en suikergoedindustrie. “De situatie is nu zeer extreem. Elk bedrijf zal zelf moeten bepalen hoe het hiermee omgaat. Bij een stijgende grondstofprijs hebben bedrijven verschillende strategieën. Ze kunnen de hogere prijs doorrekenen in de prijs van het eindproduct, of ze kunnen proberen de extra kosten elders te compenseren, bijvoorbeeld door een betere efficiëntie of een goedkopere verpakking. De aanpak zal van bedrijf tot bedrijf verschillen.”
Ook het soort product speelt een rol. In een chocoladetablet met een cacaogehalte van 85 % weegt de cacaoprijs meer door dan in een doos pralines. Die bevat nog veel andere ingrediënten, en ook de verpakking en de arbeidskosten bepalen een groter deel van de prijs. “Van de meeste consumentenproducten vormt het bestanddeel cacao maar een klein deel van de prijs”, stipt Hütz-Adams aan. Een Twix-reep, bijvoorbeeld, bevat meer suiker, tarwe, palmolie en melkpoeder dan cacao.
KBC-analiste Shehu signaleert dat de verkoopvolumes van de grote chocoladefabrikanten al beginnen te stagneren. Ze sluit niet uit dat in het licht van de hogere prijzen de nadruk in de productportefeuille meer op gezonde producten zal komen te liggen.
Callebaut verwacht niet dat de huidige situatie aanleiding zal geven tot een structurele hervorming van de aanvoerketen. “Het typische van cacao is dat het geteeld wordt door miljoenen families. Niet op grote, commerciële plantages zoals we die kennen voor bananen of palmolie. Ik zie daar niet direct verandering in komen. Wel zien we dat de grote cacaohandelaars al jarenlang pogingen doen om de sector duurzamer te maken, door afspraken te maken met boerencoöperaties, zodat hun cacao gecertificeerd kan worden.”
