De Amerikaanse centrale bank heeft een historische beslissing genomen: de rente gaat met 50 basispunten omhoog en de kolossale portefeuille overheidsobligaties wordt versneld afgebouwd.

Mary Daly (59), de voorzitter van de Federal Reserve Bank of San Francisco, weet nog precies hoe het ­eraan toeging tijdens de Great ­inflation in de jaren 70. ‘We stonden in Missouri uren in de rij voor de tankstations. Het kunstleer van de zetels in onze auto plakte aan onze huid door de warmte. Mijn ouders klaagden ­onophoudelijk over stijgende facturen.’

De Great inflation, dat was de ­periode van galopperende inflatie en olietekorten in de jaren 70. Daly wil zoiets nooit meer meemaken, en nu kon ze dat ook voor elkaar krijgen. Ze is een van de bankiers die gisteravond een historische ­beslissing namen over de Amerikaanse rente. Voor het eerst in 22 jaar gaat die met een halve procentpunt omhoog: de bovengrens stijgt van 0,50 naar 1,00 %. Verwacht wordt dat er dit jaar nog verhogingen zullen volgen.

Volgens veel waarnemers is dat ook hoog tijd. De Amerikaanse ­inflatie bedraagt 8,50 %, dat is nog meer dan in de eurozone, die nochtans harder getroffen wordt door de gestegen gasprijzen. Maar in de VS jagen andere factoren de prijzen op. Om te beginnen, is de vraag naar goederen en diensten gestegen door de enorme bedragen die de regering tijdens de pandemie in de economie heeft ­gepompt. Daarenboven is de Amerikaanse arbeidsmarkt erg krap, waardoor werknemers makkelijker looneisen kunnen stellen. Daarom verhoogt de Fed niet ­alleen de rente, maar draait ze ook het financiële stimulerings­programma terug. In plaats van geld in de economie te pompen, zal er geld aan onttrokken worden. De geldpers wordt een stofzuiger.

Volgens Frank Vranken, hoofdstrateeg van Edmond de Rothschild in Luxemburg, is dat laatste nog belangrijker dan de eigenlijke rentestijging. ‘Het betekent dat een grote koper van overheidsschuld wegvalt, en dat de Amerikaanse schatkist dus meer zal moeten ­betalen om te lenen.’ Daardoor zal de langetermijnrente omhooggaan. De VS staan volgens hem aan de vooravond van de snelste en grootste renteverhoging sinds 1994. Dat valt af te leiden uit de ­futures op de financiële markten. Volgens Vranken begint de Fed aan een nieuw hoofdstuk, dat het ­spiegelbeeld wordt van het vorige.

Niet bruusk remmen

Dat de Amerikaanse economie in de eerste drie maanden van dit jaar gekrompen is in plaats van ­gegroeid, vinden de bankiers niet zo belangrijk. Die krimp had te ­maken met bijzondere omstandigheden, zoals een versnelde afbouw van de voorraden en extra import. ‘De consumptie bleef relatief sterk’, merkt Vranken op.

Toch zal het voorzichtig ­manoeuvreren worden. Want als de Fed te hard ingrijpt, kan de economie in een recessie terecht­komen. Heel veel zorgen maken de bankiers zich daar niet over. Als ze moeten kiezen tussen een lichte ­recessie en een op hol geslagen ­inflatie, is de keuze niet moeilijk. Want als ze nu niet ingrijpen, zullen ze het later met des te meer kracht moeten doen.

Opnieuw is het Daly die het ­dilemma plastisch onder woorden bracht. Als je in de auto rijdt en je ziet een rood licht in de verte, kun je twee dingen doen. ‘Op het laatste moment hard op de rem gaan staan, zodat de passagiers naar ­voren schieten. Of geleidelijk het gas lossen, wat minder gevaarlijk en comfortabeler is.’

Ook Vranken acht het risico op een recessie dit jaar gering. ‘De Fed wil ingrijpen, dat is duidelijk. Ze heeft traag gereageerd op de inflatie en wil terrein terugwinnen. Dat kan nu ook, want er is een reuzegrote krapte op de arbeidsmarkt, zodat er weinig gevaar is voor werkloosheid. De lonen stijgen, de overheidsinvesteringen profiteren nog van het stimuleringsprogramma en de VS kunnen in hun eigen energiebehoeften voorzien.’

‘In het verleden traden de centrale bankiers vaak te laat op’, zei ook Nobelprijswinnaar Robert Shiller (Universiteit van Yale) in een recent telefonisch gesprek met De Standaard. ‘Bij de Great inflation was het kantelmoment het punt dat de Fed de rentes gigantisch liet ­stijgen, wat dan weer de Great ­recession veroorzaakte. Het is ­natuurlijk pijnlijk voor centrale banken om zelf een recessie te veroorzaken, maar misschien is er ­gewoon geen alternatief. Ik zie ­sowieso niet wat de Fed anders had kunnen doen, tenzij misschien toch wat sneller ingrijpen.’

Euro zal moeten volgen

Uit onderzoek van Alan Blinder (Universiteit van Princeton) blijkt dat renteverhogingen inderdaad vaak recessies uitlokken. Hij kan het weten, want hij was vicevoor­zitter van de Fed ten tijde van de renteverhogingen van 1994. Zeven van de elf naoorlogse periodes van renteverhoging werden gevolgd door een meestal milde recessie – die van 1994 was een van de positieve uitzonderingen. ‘Het was de legendarische perfecte zachte landing’, aldus Blinder. Het verschil was wel dat de inflatie toen niet ­boven de 3 % uitkwam.

De beslissing kan ook voor ­Europa gevolgen hebben. Niet ­alleen omdat een krachtig Fed-ingrijpen het contrast met de traagheid van de ECB nog versterkt. De centrale bank van de ­eurozone heeft nog niet beslist wanneer de rente omhoog gaat, en laat de geldpers de komende maanden ­gewoon doordraaien. Maar het rentebeleid beïnvloedt ook de koers van de dollar. De euro heeft de afgelopen weken systematisch terrein verloren op de Amerikaanse munt. De reden daarvan is dat beleggers anticipeerden op de historische renteverhoging. Maar een zwakke euro jaagt de Europese ­inflatie verder aan. De import van olie en gas, die in dollar betaald worden, wordt duurder.

De beslissing van de Fed zet dus meer druk op Christine Lagarde en haar team bij de ECB. De kans dat de Europese rente in juli omhoog gaat, wordt groter.

Amerikaanse Centrale Bank

Hoogste rente­stijging in 22 jaar

Het is al van 2000 geleden dat de Federal Reserve de rente zo drastisch in één keer verhoogde. Toen was dat ook met 50 basispunten. Normaal werkt de Fed in stapjes van 25 basispunten of 0,25 procentpunt. Maar de bank schakelt een versnelling hoger omdat de inflatie de pan uit rijst. Die bedraagt nu 8,50 %. In tegenstelling tot in Europa wordt de inflatie niet louter door hoge grondstofprijzen veroorzaakt, maar ook door een heel krappe arbeidsmarkt. Het is de tweede rentestijging sinds de corona­crisis. In maart werd de rente al met 25 basispunten verhoogd. De beleidsrente staat nu op 0,75 – 1,00 %.

De Fed drijft ook het tempo op waarmee ze de balans ­inkrimpt. Daarvoor wordt schuldpapier, dat de bank massaal aangekocht heeft (tot 8.900 miljard dollar op het hoogtepunt) bij afloop niet vervangen. Aandelen en obligaties kunnen verkocht worden. Daardoor worden geld en liquiditeiten uit de markt gehaald. Het tempo van die verkrapping wordt verdubbeld, van 47,5 miljard naar 95 miljard dollar per maand.

De financiële markten, die al ­wekenlang onder druk staan door de oplopende rentes, reageren opgelucht.

MOOIJMAN, R. Liever een lichte recessie dan een hollende inflatie. De Standaard, 5 mei 2022, 20.