Europees zijn de onderhandelingen nog maar begonnen, maar de Belgische regering voert criteria in om te bepalen of Uber-chauffeurs en Deliveroo-koeriers zelfstandigen dan wel werknemers zijn.
Sinds de komst van diensten als Deliveroo (2015) en Uber (2014) zijn hun duizenden koeriers en chauffeurs een vertrouwd beeld in veel Belgische steden. Maar al even lang is hun statuut voer voor debat en juridische strijd: zijn ze zelfstandigen of moeten ze als werknemers beschouwd worden? Met haar arbeidsdeal, die gisteren werd voorgesteld, heeft de federale regering nu een kader vastgelegd voor die zogenaamde platformwerkers. Ze stelt extra criteria voor om hun statuut te bepalen en wil zo een einde maken aan ‘de grijze zone’ waarin velen zich nu bevinden, zei de federale minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS). Samen met een verplichte ongevallenverzekering voor koeriers moet dat de werkomstandigheden in de platformeconomie verbeteren.
De federale regering baseert zich voor de nieuwe regels op een voorstel tot richtlijn dat de Europese Commissie in december heeft gelanceerd, maar wacht de Europese goedkeuring niet af – onder meer de lidstaten moeten nog hun fiat geven. Zeker de socialistische regeringspartijen wilden sneller schakelen. België wordt zo een ‘voorloper’ in Europa, zei de federale minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit).
Net als in het voorstel van de Commissie wil ons land een weerlegbaar vermoeden van tewerkstelling invoeren voor platformwerkers. Als hun relatie met het platform aan minstens drie van acht nieuwe criteria voldoet (of minstens twee van de vijf voorwaarden die ook de Commissie heeft voorgesteld) is er voortaan sprake van een gezagsrelatie tussen het platform en de werker, en wordt hij of zij automatisch als werknemer beschouwd. Platformen als Uber en Deliveroo kunnen dat wel aanvechten, maar moeten aantonen dat het niet het geval is, terwijl de drempel via de extra criteria (zoals de vraag of geolokalisatie wordt gebruikt om de werkers te controleren) hoger komt te liggen.
Omgekeerde bewijslast
Op die manier heeft de regering de bewijslast omgedraaid. Uber & co. verkiezen al jaren met zelfstandigen te werken, omdat ze flexibel ingezet kunnen worden – lees: alleen als er vraag is – en omdat ze daarmee kunnen besparen op sociale en werkgeversbijdragen. En ook een meerderheid van de platformwerkers geeft aan zelfstandig en flexibel te willen werken. Koeriers of chauffeurs die toch vonden dat ze als werknemer beschouwd moesten worden (en dus extra sociale bescherming moeten krijgen, of vakantie- en pensioengeld) moesten naar de rechtbank stappen om te bewijzen dat ze in de praktijk werknemers zijn. Dat leidt al jaren tot lange rechtszaken, waarbij Europese rechtbanken tot verschillende conclusies komen.
Algoritme, geen manager
Doordat veel maaltijdbezorgers of Uber-chauffeurs vandaag als zelfstandigen werken, die betaald worden per levering of rit, zijn hun inkomsten onzeker, en bouwen ze geen sociale rechten als vakantie en pensioen op. Noch kunnen ze rekenen op bescherming bij ziekte of ongeval. Zeker de groep die voor haar inkomen afhankelijk is van dergelijke arbeidsplatformen werkt daarom soms in precaire omstandigheden en blijkt kwetsbaar voor uitbuiting.
Onder de nieuwe regeling zullen de platformen nog steeds met zelfstandigen kunnen werken, als die genoeg vrijheid krijgen om onder meer hun prijs te kunnen bepalen. Schijnzelfstandigen moeten eruit, zegt de regering. ‘Algoritmes nemen steeds meer de plaats in van traditionele managers’, zei Vandenbroucke. ‘Maar die gezagsverhouding blijft soms verholen. We moeten door de schijn der dingen kijken, en naar de realiteit van wat zo’n algoritme doet.’
