De crisis bij Bpost toont de moeilijke evenwichtsoefening van een door de overheid gesteund bedrijf in een vrije markt. Ook in de pakjessector leidt dat dubbelzinnige statuut tot kritiek.
Bpost raakt maar niet uit de vuurlinie. Eerst mondde een intern onderzoek naar de toekenning van het krantencontract uit in het ontslag van ceo Dirk Tirez, en deze week moest het bedrijf een winstwaarschuwing uitsturen, nadat was gebleken dat voor aanbestedingen en opdrachten voor de overheid mogelijk te veel werd betaald. Daarop besliste de regering alle overheidscontracten te onderzoeken. Als de ‘kosten werden opgepompt’, zei voogdijminister Petra De Sutter (Groen), zullen ze worden teruggevorderd. Het aandeel van Bpost crashte al met meer dan 20 %.
Voor critici zijn de onregelmatigheden die nu aan het licht komen het zoveelste bewijs dat Bpost in een onhoudbare spagaat zit als beursgenoteerde onderneming enerzijds en overheidsbedrijf anderzijds. Niet alleen is de staat zowel aandeelhouder als klant, het bedrijf concurreert ook met privébedrijven, terwijl het jaarlijks tientallen miljoenen overheidssubsidies ontvangt.
Geen directe steun
Dat laat zich ook voelen in de pakjesmarkt, stelt Michael Freilich, Kamerlid voor de N-VA. ‘Als die markt verziekt is,’ zei hij donderdag in de Kamer, verwijzend naar de sociale inbreuken die bij pakjesbedrijven als PostNL en GLS werden vastgesteld, ‘dan is dat ook omdat Bpost voor oneerlijke concurrentie zorgt.’ Het is niet de eerste keer dat Freilich dat aankaart, en ook bij de concurrenten van Bpost klinkt al langer gemor. Bpost is in ons land de onbetwiste marktleider en levert meer dan de helft van de pakjes aan huis. Daarbovenop kan het bedrijf onrechtstreeks profiteren van de subsidies die het krijgt voor andere overheidsopdrachten, valt te horen bij concurrerende pakjesbedrijven.
Bpost krijgt voor alle duidelijkheid geen enkele directe financiële steun voor de verdeling van pakjes, en het bedrijf beklemtoont dat Europa streng toeziet of er geen sprake is van zogenoemde kruissubsidiëring. Maar in zijn netwerk van meer dan 650 postkantoren, waarvoor het van de overheid wel steun krijgt (ruim 125 miljoen euro per jaar voor ‘diensten van algemeen belang’, zoals van postkantoren en bankkantoren) worden natuurlijk ook pakjes afgehandeld, klinkt het bij concurrenten. Ook de inkomsten uit de (tanende) brievenmarkt, zouden de positie van Bpost versterken. Ook daar krijgt het bedrijf geen directe subsidies voor, maar is het wel monopolist.
Partner van Amazon
Gesteund door die inkomsten kan Bpost zijn marktaandeel in de pakjesmarkt verdedigen met vlijmscherpe tarieven die de markt verstoren, valt te horen bij meerdere concurrerende bedrijven. Het contract met Amazon, waarvoor Bpost jarenlang de bevoorrechte partner was in België, wordt daarbij steevast als voorbeeld aangehaald. Daartegenover staat dan weer dat Bpost zijn pakjes hoofdzakelijk door vaste werknemers laat bezorgen, terwijl zijn concurrenten als PostNL of GLS met onderaannemers werken, waarmee ze hun sociale bijdragen drukken.
Of en vooral hoeveel voordeel Bpost eventueel haalt uit overheidssteun voor andere diensten, is moeilijk te bepalen. De federale postregulator Bipt startte in 2018 een studie om te berekenen welke (immateriële) marktvoordelen Bpost zou halen mocht het in de toekomst een netto-kostenvergoeding krijgen voor universele postdienstverlening. ‘Omdat het nog nooit zo’n compensatie heeft gekregen, is dat vooralsnog een theoretische oefening’, zegt een woordvoerder van Bipt. ‘Dat de studie vijf jaar later nog steeds niet is afgerond, komt dan weer door de grote complexiteit, omdat veel voordelen moeilijk te kwantificeren zijn.’
