Van de 37.000 mensen die in Vlaanderen een leefloon krijgen, vinden slechts 8.000 binnen het jaar werk. Uitgerekend op een moment dat bedrijven roepen om extra arbeidskrachten. Maar wie zijn die mensen met een leefloon precies?
Van de 37.000 leefloners had zich eind 2022 maar 55 % (ongeveer 20.000) ingeschreven bij de VDAB. En van die ingeschrevenen vindt slechts 43 % (zo’n 8.000) na één jaar een job. Met andere woorden: één op de vijf leefloners vindt werk. Als de Vlaamse regering haar ambitie van 80% werkzaamheidsgraad wil bereiken, dan zal ook hier een tandje moeten worden bijgestoken.
Taalbarrière
Toch tempert professor en arbeidsmarktexpert Ludo Struyven (KUL) hier de verwachtingen: “Mensen met een leefloon vormen een zeer gemengde groep. Ze kloppen aan in ware overlevingsmodus. Vaak kampen ze met sociale en administratieve problemen die eerst uit de weg moeten. In het eerste jaar speelt zeker de taalbarrière een rol: velen zitten dan nog in een inburgeringstraject.” Dat die 37.000 leefloners een zeer diverse groep zijn, blijkt uit cijfers van de federale overheidsdienst Maatschappelijke Integratie: 20.000 zijn Belg, 3.000 EU-burger en 14.000 niet-EU-burger. De tienduizenden Oekraïense vluchtelingen zitten niet in deze cijfers: zij vormen een aparte categorie en krijgen een ‘equivalent leefloon’ — dat bijna identiek is aan het gewone leefloon.
Om die 80 % te halen, viseert de Vlaamse regering steeds meer de ‘inactieven’, nadat het toezicht op werklozen al werd verstrengd. Onder die inactieven vallen bijvoorbeeld huisvrouwen, jongeren, maar ook leefloners. De controle op die laatste groep was in het verleden beperkt, zo klinkt het nu. Het gebeurt niet zo vaak dat iemand zijn of haar leefloon verliest omwille van werkonwilligheid. N-VA pleit daarom voor een verplichte inschrijving van leefloners bij de VDAB. Maar lost zoiets het probleem op? “De bevoegdheid voor het activeren van mensen met een leefloon ligt bij de steden en gemeenten”, schudt VDAB-woordvoerder Joke Van Bommel het hoofd. “Lokale besturen kunnen wel de hulp inroepen van de VDAB: zo sloten we met 75 % van hen een samenwerkingsakkoord. Maar nagaan of iemand bereid is om te werken, dat is een verantwoordelijkheid van de gemeenten.”
Doorschuifoperatie
En die controles verschillen grondig tussen gemeenten, zo legt professor Struyven de vinger op de wonde: “Werkbereidheid is inderdaad een vereiste om het leefloon te krijgen, maar steden en gemeenten gaan hier verschillend mee om.” Het gaat er dus niet overal even streng aan toe. Vlaams minister van Werk Jo Brouns (CD&V) pleit vooral voor meer samenwerking tussen de twee betrokken instanties: “De VDAB en de lokale besturen moeten elkaar beter leren kennen.” Professor Struyven treedt hem hierin bij: “Het mag geen doorschuifoperatie worden.”
Niettemin is één op de vijf werkenden maar weinig als je kijkt naar het aantal openstaande vacatures in Vlaanderen. Volgens Vlaams Parlementslid Tom Ongena (Open Vld) waren dat er eind januari 2023 exact 157.705: “De optelsom van de vacatures bij VDAB (31.404), selectie- en wervingskantoren (37.050), interimarbeid (86.055) én studentenarbeid (3.196).” Als gevolg van die oplopende arbeidstekorten tellen we ook steeds meer knelpuntberoepen: intussen al 234, dat zijn er 27 meer dan een jaar geleden. In totaal is 36% van alle beroepen momenteel een knelpuntberoep, zucht men bij de VDAB. Het probleem is dus stilaan breder dan enkel een gebrek aan bijvoorbeeld schoenmakers, dakwerkers en plakkers.
Kortlopende jobs
Al die openstaande jobs zijn toch een open doelkans voor leefloners om direct aan de slag te gaan, zou je dan denken. Maar professor Struyven relativeert dat idee: “Vaak zouden zij dan terechtkomen in kortlopende jobs in minder goed betaalde sectoren. Dat is ook geen aantrekkelijk vooruitzicht.” Blijven deze mensen dan bewust ‘hangen’ in het leefloon omdat het verschil met werken beperkt is? “Die financiële factor moet niet overdreven worden, er spelen ook andere zaken”, meent Struyven: “Het leefloon is vaak een tijdelijke situatie, een draaideur, waar mensen herhaaldelijk in terechtkomen. Er moet daarom vooral meer aandacht gaan naar de ontwikkeling van vaardigheden bij die mensen. Dat kan hen wél helpen om uit die vicieuze cirkel te geraken én om een goedbetaalde job vast te krijgen.”
