Voor het eerst in 61 jaar zijn er minder Chinezen. De VS zien er de verzwakking van hun grote concurrent in, terwijl Peking meer baby’s eist. En de Chinezen zelf? Die zien in een ‘geboortestaking’ hun laatste kans op verzet.
China’s bevolking van 1,4 miljard is dit jaar, voor het eerst in 61 jaar, licht gekrompen. Die ‘inkrimping’ was voor niemand een verrassing. Demografen voorspelden al langer een structurele daling, na een bevolkingspiek die voor 2034 zou vallen. Nu lijkt 2023 al het begin van de neerwaartse trend in te luiden. Krimpscenario’s gaan ervan uit dat er tegen 2100 nog ‘maar’ 1,24 miljard Chinezen overblijven, mogelijk zelfs 1 miljard of 900 miljoen.
Eigenlijk volgt China de trend in alle ontwikkelde landen: vergrijzing, lage geboortecijfers, minder mensen. De scherpe knik in geboortes die China meemaakt, doet zich nog extremer voor in Hongkong, Singapore of Zuid-Korea. En de Europese bevolking zal tegen 2100 nog 3,80 % van de wereldbevolking uitmaken, tegenover 5,90 % nu.
Dat er over China dan toch gesproken wordt in termen van ‘ongeziene crisis’ of ‘demografische bom’ heeft twee redenen. Ten eerste gaat de daling in China tot vier keer sneller dan in West-Europa, en zal de verhouding tussen gepensioneerden en werkenden er nog meer scheefgetrokken zijn (al heeft Japan een nog ergere ratio). Een tweede reden is de enorme geopolitieke betekenis die gehecht wordt aan die cijfers. In de aanhoudende concurrentiestrijd tussen China en de VS wordt bevolkingsomvang gezien als troef.
Einde van lageloon-Chinees
Al sinds de VS in 2008 in een financiële crisis verzonken, debatteren waarnemers in Washington over wanneer China de VS zal inhalen als grootmacht. De angst voor dat naderende moment leidde ertoe dat de VS hun handels- en technologieoorlog met Peking opvoerden. In Washington leeft het argument dat China ‘oud zal worden voor het rijk wordt’. Veel meer bejaarden en een kleiner aandeel in de wereldbevolking nemen China de wind uit de zeilen, zo luidt de gedachtegang van experts zoals Gordon Chang of Evan Medeiros, ex-veiligheidsadviseur van Barack Obama.
De these wordt in veel westerse media aangenomen als een feit: zo spreekt Time over een ‘onomkeerbare achteruitgang’ en The Washington Post over een ‘demografische alarmfase’. Maar dat China uitgeteld is omdat zijn bevolking vanaf nu krimpt, is voor een deel wensdenken. Ten eerste gaat de status van grootmacht samen met veel factoren, zoals stijgende productiviteit, innovatie en beleidskeuzes. China is niet alleen onvervangbaar in de wereldeconomie omdat het veel mensen heeft, maar ook omdat het cruciale producten maakt op een schaal die weinig landen kunnen nadoen, omdat het een belangrijke eengemaakte markt is met een performant bestuur en goed opgeleide bevolking, én omdat het veel grondstoffen controleert.
En wie over ‘demografisch’ potentieel beschikt, moet het ook waarmaken, iets wat ‘troonopvolger’ India volgens Indiase critici nalaat te doen. ‘De bevolkingsdaling in China zal nog een tijdlang gecompenseerd worden door aanhoudende migratie van het platteland naar steden’, schrijft econoom Chen Zhao. Een grotere stadsbevolking geeft nog altijd voordelen, omdat zoiets innovatie en productontwikkeling op grote schaal mogelijk maakt.
‘China’s demografische probleem wordt overschat’, vindt sociologe Baozhen Luo. Hoogstens komt er een einde aan een makkelijke groeifase in de economie, waarin snelle winsten werden gemaakt omdat er veel arbeiders waren die werkten voor een laag loon. Het tijdperk van de lageloon-Chinees is definitief voorbij nu Chinese arbeid meer waard is.
Overschot aan mannen
Toch is het regime erg bezorgd omdat het knopen moet doorhakken. China is de enige grootmacht die geen migratie toelaat. Het is niet voorbereid op integratie van nieuwkomers en moet afwegen of het de deur gesloten houdt.
China heeft evenmin een afgewerkt pensioensysteem: het moet dat van nul opbouwen, wat geld kost – geld dat niet naar militaire expansie of industriële subsidies kan gaan. Blijft China hetzelfde land als het de fiscale last van gezondheidszorg en pensioenen moet dragen? Hoe reageert het volk op de onvermijdelijke verhoging van de (nu nog) lage pensioenleeftijd?
Om een te zware shock te vermijden wil president Xi Jinping daarom dat vrouwen meer kinderen krijgen. Abortus en echtscheiding worden bemoeilijkt en stadsdiensten zetten vrouwen onder druk met telefoontjes om te informeren naar de ‘volgende zwangerschap’. Dat beleid is tot mislukken gedoemd, omdat vrouwen te veel structurele obstakels zien om veel kinderen te baren.
In een peiling bij 20.000 Chinese vrouwen op vruchtbare leeftijd zei onlangs twee derde geen kinderen te willen. De kosten van kinderopvang en onderwijs zijn buitenproportioneel hoog. De arbeidsmarkt staat vijandig tegenover moeders, terwijl hoogopgeleide stedelijke vrouwen niet naar het professionele achterplan willen verdwijnen. Vrouwen hebben geen juridische claim op de echtelijke woning, waardoor ze veel kwetsbaarder zijn als ze minder verdienen. Veel families verwachten dat de schoondochter in spe zich onderwerpt aan zoonlief en ook alle ouderenzorg op zich neemt. Kinderen krijgen buiten het huwelijk is maatschappelijk niet aanvaard en juridisch ook niet interessant.
Daarom is er bij de stedelijke middenklasse en bij feministes al langer verzet tegen trouwen en kinderen krijgen. Activisten noemen de wijdverspreide kinderloosheid een ‘geboortestaking’, omdat ze vinden dat de Chinese samenleving te weinig gastvrij is voor nieuw leven. De werkuren zijn te lang, de levensduurte te extreem en het regime te verstikkend. ‘Wij zijn de laatste generatie’ is een veelgebruikte slogan van jongeren die zo weinig mogelijkheden voor verzet of verandering zien, dat ze zichzelf liever laten uitdoven.
Single
Hoe Xi die gevoelens van frustratie kan keren, is een groot vraagteken. De helft van alle Chinezen jonger dan dertig is single, leren de nationale cijfers, en van alle vrouwen leeft 39 % alleen. Bij de mannen is dat percentage nog hoger, want het lange eenkindbeleid heeft geleid tot een overschot aan mannen die geen partner vinden.
