Een appeltje voor de dorst, heet dat dan. De Belg is getrouwd met zijn spaarboekje. Goed opgevoed als we zijn parkeren we maandelijks een bedrag op onze spaarrekening. Maar veel dorst heb je best niet. De gegarandeerde spaarrente van 0,11 % is zo historisch laag dat de inflatie ermee aan de haal gaat. Of uw bankier.

In steeds meer landen krijgen burgers een negatieve rente aangesmeerd, waardoor ze moeten betalen om hun geld aan de bank toe te vertrouwen. Bij onze noorderburen is de rente al tot het nulpunt gedaald. In Denemarken rekenen banken vanaf omgerekend 13.000 euro een ‘spaarboete’ aan. Ook in ons land gaan stemmen op om de gegarandeerde spaarrente te laten vallen.

Hoe kan dat nu? Banken halen toch net hun miljardenwinsten door onze zuurverdiende spaarcentjes om te zetten in hypotheken, persoonlijke leningen en zakelijke kredieten? Wat gebeurt er eigenlijk met uw en mijn spaargeld?

Een stukje van uw spaargeld komt terecht aan De Berlaimontlaan in Brussel. Daar, bij de Nationale Bank van België (NBB), zijn de financiële instellingen verplicht een deel van hun spaartegoeden opzij te zetten. Stel het u niet voor alsof er in de lange gangen van het statige gebouw geldstapels liggen. Het geld dat de banken opzij moeten zetten als buffer komt op een eenvoudige rekening terecht. De NBB houdt toezicht op die rekening in opdracht van de Europese Centrale Bank (ECB). Het echte monetaire beleid wordt immers via Frankfurt gevoerd, de centrale banken van de verschillende Europese lidstaten hebben een flink pak van hun autonomie afgestaan aan de ECB, bij de invoering van de euro. De NBB houdt, in opdracht van de ECB, toezicht op de belangrijkste banken in ons land. En legt die banken dus allerlei verplichtingen op. Zoals dus dat spaarpotje van hun spaargeld.

De simpele reden waarom die spaarpot moet worden aangelegd is omdat u en ik morgen of volgende week ons spaargeld kunnen afhalen van onze rekening. Dat geld moeten ze dus voorradig hebben. Met de komst van het internetbankieren is geld overigens vluchtiger geworden dan toen geld nog op een klassieke bankrekening stond.

Dat is belangrijk omdat die euro’s die bij de NBB geparkeerd staan niet gebruikt kunnen worden om kredieten te verstrekken. Integendeel, het kost hen zelfs geld: -0,50 %. De banken betalen een rente op het geld dat ze bij de NBB opzij moeten zetten. In 2020 bedroeg het bedrag dat de Belgische banken zo moesten betalen ruim 500 miljoen euro. Sinds corona loopt die factuur nog hoger op. Omdat we met z’n allen veel meer spaarden, liepen de reserves van de banken bij de centrale bank op. We spaarden zowat 23 miljard euro meer dan in een normaal jaar en zitten met z’n allen op een spaarberg van net geen 300 miljard euro. Eenzelfde bedrag staat op de zichtrekeningen. (Spaar)geld dat de banken dus moesten zien te verwerken.

Overigens kunnen de banken voor hun werking via diezelfde ECB ook geld lenen. Ze krijgen daar zelf geld voor, op voorwaarde dat ze het op hun beurt aanwenden om bedrijven te voorzien van kredieten. De ECB wil op die manier het economisch herstel mee ondersteunen. Dat de banken ons spaargeld dus niet echt nodig hebben klopt dus eigenlijk wel. Alleen is het voor de banken een prima opstapje naar dienstverlening die lucratiever is, van hypotheek tot verzekeringen.

De huizenmarkt

Gelukkig voor de banken verdienen ze wel aan hypotheken. Als u rondom u kijkt naar de bouw- of renovatiedrukte in uw buurt, weet dan dat een stukje van uw spaargeld in die stenen steekt. Banken lenen een flink pak van hun kapitaal uit aan consumenten die een huis willen kopen.

Volgens de Centrale voor kredieten aan particulieren (CKP) stonden aan het eind van 2019 een totaal van 10.813.363 kredieten open voor een totaalbedrag van 382 miljard euro. Daarvan komt 330 miljard op rekening van hypothecaire krediet en gaat de rest naar consumentenkrediet. Hier valt er voor de banken nog wel geld te verdienen. Al is het niet meer wat het geweest is. Voor een rentevaste lening op 20 jaar bedraagt de gemiddelde rente vandaag zo’n 1,34 %. Tien jaar geleden was dat makkelijk het dubbele. Banken beconcurreren elkaar gretig op dit marktsegment. Want via die weg kunnen ze mensen jarenlang aan zich binden door hypotheekleningen af te sluiten.

Van die kleine marge moeten financiële instellingen ook hun kantoren en mensen bekostigen. Bovendien is er een (klein) risico dat woningeigenaren de maandlasten niet meer kunnen betalen.

Bovendien speelt de NBB ook hier weer een beetje spelbreker. De toezichthouder legde de banken verplicht een extra kapitaalbuffer op om eventuele schokken op de vastgoedmarkt te kunnen opvangen. De bank is bevreesd dat door corona het aantal probleemleningen, dat momenteel slechts 2,00% van het totaal bedraagt, wel eens kan stijgen als de economie niet voldoende opveert.

Het is ook de reden waarom de banken u niet het volledige bedrag van uw hypotheek zullen lenen. Het is opnieuw de NBB die hen dat – in de meeste gevallen – verbiedt, en de banken een beetje tegen zichzelf beschermt, wat in een bikkelharde onderliggende concurrentiestrijd geen overbodige luxe kan zijn. Herinner u de financiële crisis die in de VS begon met tal van slechte kredieten.

De nv België

Na hypotheken vormen Belgische bedrijven de belangrijkste bestemming van de financiële buffer van huishoudens. Het gaat gemiddeld om een kwart van de balans van de banken. Die leningen vloeien vooral naar de kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s). De hele grote bedrijven financieren zich vaker door zelf obligaties uit te geven. Ondernemers schaffen er machines mee aan, zetten een nieuwe productielijn op of investeren in hun kantoren.

Maar net als bij de hypotheekleningen is ook hier de gemiddelde rente – en dus de inkomsten voor de bank – fors gedaald. Gemiddeld bedraagt die rente nu zo’n 1,50 %. Makkelijk een halvering ten opzichte van de rentes van weleer.

Het probleem is dat de bedrijven ons spaargeld niet koste wat het kost nodig hebben. Voor de coronacrisis was de vraag naar leningen al relatief bescheiden. Sindsdien hebben overheden en centrale banken ondernemers overspoeld met subsidies, goedkope leningen en belastinguitstel. Ook hier is dus het vet van de soep.

Kredieten verschaffen aan buitenlandse bedrijven kan in principe. Zo zouden Belgische banken aan buitenlandse ondernemingen leningen kunnen geven. Een deel van het ‘Belgische’ spaargeld wordt dan zo omgezet in een ander Europees land waar er meer vraag is naar leningen. Maar ook dat wordt door de centrale banken afgeremd. Ook een les sinds de financiële crisis. Toen bleken veel banken in het buitenland slechte kredieten te hebben uitstaan, waar de eigen centrale bank weinig zicht op had. Sindsdien staat daar een rem op.

De aandeelhouders

Alle banken legden grote provisies aan om slechte kredieten en andere afschrijvingen door de coronacrisis te kunnen betalen. Met alle sombere verhalen, plus massa-ontslagen en sluiting van filialen, lijkt het een wonder dat ze netto nog iets verdienen. De vier grootbanken zagen hun gezamenlijke nettowinst vorig jaar met 32,00 % slinken, maar toch maken de meeste banken volop winst.

Bij de grootste bank BNP Paribas Fortis bedroeg de nettowinst ruim 7 miljard euro, een daling met 14,00 %. KBC Groep zag zijn winst het afgelopen jaar van 2,4 miljard naar 1,4 miljard euro afnemen. ING zag de winst vorig jaar halveren door de pandemie. Niettemin bleef er 2,5 miljard euro over. De nettowinst bij Belfius klokte af op 532 miljoen euro, wat lager was dat de recordwinst van 667 miljoen het jaar voordien.

Volgens de topmannen ontstaat hun winst niet dankzij, maar ondanks het vele spaargeld. Bovendien vinden ze hun huidige resultaten wel zo’n beetje het minimum voor een gezond concern. Zij wijzen erop dat de kapitaalverstrekkers van de bank – zoals aandeelhouders – daar ook iets voor willen terugzien.

Consumentenvereniging Test Aankoop kijkt daar anders tegenaan. Zij vindt dat de banken desnoods maar hun winstambities moeten terugschroeven. “De spaarrekening is zeer populair bij de Belgen. Het is dus belangrijk om een minimumrendement te verzekeren, anders zullen vele Belgen elk jaar een beetje meer koopkracht verliezen op hun spaargeld”, klinkt het.

DESMET, L. Wie verdient er geld aan uw spaarcenten? De Morgen, 15 juli 2021, 9.