De eerste beursdag van Deliveroo kleurde bloedrood. Het zakenmodel met zelfstandige onderaannemers jaagt investeerders weg. ‘Deliveroo hengelt naar het geld van pensioenfondsen, terwijl het zelf zijn koeriers pensioenrechten weigert.’
Wat de grootste en meest gehypete introductie op de Londense beurs in tien jaar tijd moest worden, is voor Deliveroo uitgedraaid op een koude douche. Op de eerste handelsdag kelderde het aandeel van de Britse maaltijdleverancier meteen met 31,00 %. Amper een kwartier na de opening was het bedrijf al 2,7 miljard euro van zijn marktwaarde kwijt.
Het grote publiek kan pas volgende week intekenen, maar Deliveroo wijt de ongeziene koersval voor een grote beursgang in Londen aan ‘de volatiele marktsituatie’. Nochtans zag het vorige week de bui al hangen, nadat enkele grote institutionele investeerders hadden aangekondigd het aandeel links te laten liggen. Dat deden ze omdat ze ‘niet gerust zijn’ over de manier waarop Deliveroo de maaltijdbezorgers behandelt, zei Andrew Millington van investeringsfonds Aberdeen Standard tegen BBC. ‘Wij willen investeren in bedrijven die niet alleen winstgevend zijn, maar ook duurzaam.’
Hoewel de situatie in ieder land anders is, werkt Deliveroo – maar ook concurrent Uber Eats – vooral met koeriers die als zelfstandige onderaannemers per opdracht (klus) worden betaald. Daardoor hebben ze geen recht op vakantiegeld of een minimumloon, bouwen ze geen pensioen op en hebben ze geen volwaardig ziekteverlof. Deliveroo kan zijn kosten drukken door amper sociale bijdragen te betalen, maar schuift de risico’s af op koeriers, die soms in onzekere omstandigheden werken. Een recente analyse van het Britse Bureau voor onderzoeksjournalistiek, op basis van duizenden facturen van driehonderd Britse Deliveroo-koeriers, leerde dat een op de drie vorig jaar gemiddeld minder dan het nationale minimumloon verdiende, terwijl hij of zij actief was in de app. Eén koerier verdiende omgerekend 2 pond per uur.
Vakbonden kaartten die arbeidsomstandigheden al langer aan, maar ook voor grote beleggers vallen ze nog moeilijk te rijmen met ethisch investeren. ‘Het smaakt zuur dat Deliveroo hengelt naar het geld van pensioenfondsen, terwijl het zelf zijn koeriers pensioenrechten weigert’, merkt een Britse vakbondsman op in Wired.
Juridische strijd
Dat de investeerders zich alleen laten leiden door hun moreel kompas, valt te betwijfelen. Want ook het zakenmodel van Deliveroo en andere platformen – ze werken alle met zelfstandige freelancers – staat steeds meer op losse schroeven nu rechtbanken zich over heel de wereld buigen over het statuut van bezorgers (Deliveroo) en taxichauffeurs (Uber). Ook in ons land onderzoekt het Arbeidsauditoraat de vraag of Deliveroo met schijnzelfstandigen werkt, en hen eigenlijk in dienst zou moeten nemen. Dat zou de kosten voor de nu al verlieslatende platformen fors de hoogte injagen, en de kleine marges in de concurrentiële sector verder uithollen.
De rechtszaken slepen al jaren aan, maar in sommige landen begint het juridische net zich te sluiten. In Nederland en Spanje oordeelde een rechter al dat de koeriers van Deliveroo werknemers horen te zijn. Toen het Britse Hooggerechtshof taxiplatform Uber in het VK onlangs dwong om zijn chauffeurs meer sociale rechten toe te kennen, verklaarde Jitse Groen, de ceo van Just Eat Takeaway, het ‘klusjesmodel’ van zijn concurrenten – met enig leedvermaak – prompt dood.
Gratis geld
Maar ook in de huidige omstandigheden slaagde nog geen van de vele maaltijdbezorgers erin om structureel winst te maken. ‘Er valt nu eenmaal geen geld mee te verdienen’, analyseerde Just Eat Takeaway-ceo Groen eerder. ‘Ook bij ons vreet het aan de marges.’ Eind 2019 leek Deliveroo zelfs over de kop te gaan, tot het een levenslijn kreeg van Amazon. En zelfs in het boerenjaar 2020, toen corona de wereld massaal naar maaltijdbezorgers deed grijpen, leed Deliveroo 223,7 miljoen pond verlies, op een omzet van meer dan één miljard. ‘We hebben de verliezen wel kunnen terugdraaien en zes maanden operationeel winst gemaakt’, nuanceert woordvoerder Rodolphe Van Nuffel. Al wil ook hij niet zeggen wanneer het bedrijf structureel winstgevend zal zijn. ‘Eerst concentreren we ons op groei.’
Dat Deliveroo en co. zonder vooruitzichten op winst toch probleemloos geld blijven ophalen op de financiële markten om de putten te vullen, danken ze aan de extreem lage rente sinds de financiële crisis, denkt Jamie Woodcock, een Brits onderzoeker en auteur van The Fight Against Platform Capitalism. ‘Daardoor is er heel veel durfkapitaal. De grote vraag is wat er zal gebeuren als dat wegvalt.’
Derde statuut
Het statuut van bezorgers (Deliveroo) of chauffeurs (Uber) wordt de grootste uitdaging in de weg naar winst, denkt Woodcock. Dat beseffen de platformbedrijven ook. Omdat werken met zelfstandigen onder druk komt te staan, en hen betalen als werknemer te duur is, ijveren Deliveroo en co. in Europa voor een derde statuut – ‘dat meer flexibiliteit biedt dan voor werknemers nu en meer bescherming dan voor zelfstandigen’, zegt Van Nuffel, woordvoerder van Deliveroo.
Volgens Van Nuffel zijn de huidige regels niet aangepast aan de nieuwe vormen van werk. Zo moeten Belgische werknemers minstens drie uur na elkaar en acht uur per week werken, zegt hij. ‘Het leeuwendeel (minstens 86 procent, red.) van de bezorgers doet dit als bijbaantje. Zij willen meer flexibiliteit.’ Dat er zich vorig jaar in België 42.000 kandidaten hebben aangeboden bij Deliveroo toont dat er een grote vraag is. De lage instapdrempel maakt het ook aantrekkelijk voor mensen die elders op de arbeidsmarkt uit de boot vallen.
In het VK bestaat al zo’n derde statuut: workers. ‘Het grote voordeel is dat ze zich – in tegenstelling tot zelfstandigen – mogen organiseren voor betere arbeidsvoorwaarden’, zegt Woodcock. Maar waar het nog niet bestaat, zou hij het niet invoeren. ‘Het dreigt ook andere sectoren – zoals horeca, zorgwerk of schoonmaak – over de streep te trekken om werknemers massaal naar het nieuwe statuut te duwen en rechten uit te hollen. Nu is het nog een klein deel van de arbeidsmarkt, maar het model groeit.’
‘Platformen laten ons graag geloven dat het klassieke model te beperkt zou zijn’ besluit de Britse onderzoeker. ‘Maar het is een mythe dat werknemers niet flexibel zouden kunnen zijn. Als je je koeriers niet eerlijk kan betalen, dan heb je gewoon geen zakenmodel.’
