Een kostenbesparend idee voor je bedrijf? Het levert sommige innovatieve Duitse en Nederlandse werknemers, beter bekend als ‘beterweters’, aandelenpakketten en forse bonussen op. “Dit model klinkt mooi, maar kent ook veel schaduwkanten.”
Niet langer twee gaatjes boren, maar nog slechts eentje. Het verschil? Een besparing van talloze minuten en tienduizenden euro’s voor de werkgever. De innovatieve werknemers krijgt dan weer een mooie bonus. Dit model maakt zwang in Duitsland, waar grote bedrijven forse sommen geld uitdelen om de creativiteit te stimuleren. Autofabrikant Daimler gaf vorig jaar bijvoorbeeld 19 miljoen euro uit voor meer dan 69.000 verbeteringen, samen goed voor een besparing van 70 miljoen euro.
U hoeft daarbij niet te ver out of the box te denken. Soms zijn de ideeën bijzonder eenvoudig en is de beloning navenant. Het elektronicabedrijf Bosch deelde vorig jaar 7,7 miljoen euro aan bonussen uit voor in totaal 47.000 plannen. Gemiddeld kregen de geïnspireerde werknemers 164 euro, maar twee van hen gingen lopen met een cheque van 150.000 euro.
Het Duitse voorbeeld inspireert de Nederlandse ondernemers, zo meldt de krant Het Financieele Dagblad. De traditionele ideeënbus wordt steeds vaker bij het grof vuil gezet, in de plaats komen er variabele beloningen. Een chipmaker geeft bijvoorbeeld aandelenpakketten, etentjes of geld. Bij electronicagigant Philips krijgen de medewerkers zogeheten erkenningspunten, waarmee ze online spullen kunnen kopen. Maar truckfabrikant DAF gaat nog een stapje verder. De werknemer die het meest kostenbesparende idee heeft doorgegeven, krijgt niet alleen geld, maar ook een gouden ideeënspeld. Want, zo meldt het bedrijf, “eer toekennen werkt ook”.
Afgunst en misprijzen
Ondernemersorganisatie Unizo en de Vlaamse organisatie voor ondernemingscreativiteit, Flanders DC, kennen weinig tot geen Vlaamse bedrijven die vandaag al hun werknemers incidenteel belonen voor hun eurekamomenten. Moeten zij dan toch overstag gaan en het Duitse voorbeeld volgen? Arbeidssocioloog Geert Van Hootegem (KU Leuven) vraagt voorzichtigheid. “Flexibele arbeidsvoorwaarden, waaronder zulke bonussen vallen, hebben op lange termijn nauwelijks impact op innovatie. Veranderingen in de werkorganisatie, meer vrijheid bijvoorbeeld, wel.”
Van Hootegem en de Nederlandse organisatiepsycholoog Martin Euwema (KU Leuven) menen dat een bedrijfscultuur waarin creatieve invallen worden beloond ook afgunst aanmoedigt. Er zal druk ontstaan op de werknemers die zich (nog) geen beterweter mogen noemen om ook een geniale inval te hebben. Tot die tijd bestaat de kans dat zij met enig misprijzen kijken naar hun succesvollere collega’s. De beterweters kunnen zichzelf dan weer te hoge eisen gaan opleggen om toch maar opnieuw die bonus binnen te rijven.
Taken overnemen
“Het klinkt mooi en het positieve van zulke compensaties is dat het intellectuele eigendom wordt gedeeld en dat de bedenker ook een vergoeding krijgt”, zegt Euwema. “Tegelijkertijd kent het ook veel schaduwkanten, omdat de werknemers meer doen dat wat hun rol voorschrijft. En dan doemt de vraag op waarom dit gedrag wel wordt beloond en het overnemen van taken van een zieke of zwangere collega niet.”
Instrumenteel gedrag, handelingen die louter gericht zijn op het behalen van de doelstelling, in dit geval de bonus, kunnen daarvan het gevolg zijn. Bedrijven kunnen volgens Euwema beter inzetten op de intrinsieke motivatie van hun werknemers.
“Als je hun autonomie versterkt, wat overigens belangrijker is dan een vermindering van de werkuren, en de collegialiteit verbetert door ieders vaardigheden te erkennen, dan heeft dat een veel positiever effect op de motivatie. Uiteindelijk zal dat leiden tot betere, innovatieve ideeën. Daarmee wil ik niet zeggen dat financiële compensatie geen zin heeft. Wel is het beter om het te verdelen onder alle werknemers, bijvoorbeeld door winstdeelname.”
AMKREUTZ, R. Baas betaalt beterweters. De Morgen, 24-07-2015, 11.
