De Chinese constructeur BYD was bij de aanbesteding voor de elektrische bussen van De Lijn minstens 20 % goedkoper dan de andere bieders, blijkt uit het gunningsverslag. Maar op onder andere duurzaamheid deed BYD het slechter dan de rest. Woog de prijs te zwaar door bij de bestelling?
Bij busbouwer Van Hool wordt op 11 maart een herstelplan voorgesteld. Daarbij zullen onvermijdelijk ontslagen aangekondigd worden. Van Hool zit al langer in de problemen, maar kreeg begin dit jaar een nieuwe klap te verwerken. De Lijn bestelde toen 92 nieuwe elektrische bussen bij BYD. Dat het overheidsbedrijf koos voor een Chinese constructeur en niet voor een Belgisch bedrijf lokte heel wat verontwaardiging uit. Niet alleen bij de vakbonden, maar ook bij opiniemakers als VUB-politicoloog Jonathan Holslag, die de beslissing op X een “schande” noemde.
Van Hool produceert zijn stadsbussen in Noord-Macedonië, maar het kenniscentrum ligt in de Lierse deelgemeente Koningshooikt. “Elke bestelling die we mislopen heeft een impact op de werkgelegenheid”, zei een woordvoerder van Van Hool toen. Maar De Lijn zei dat het geen andere keuze had: BYD bood de beste prijs (over de hele levenscyclus, dus aankoop en onderhoud) en scoorde ook beter op duurzaamheidscriteria, zei de woordvoerder. De Lijn en BYD sloten een raamcontract voor in totaal vijfhonderd e-bussen.
Minder energiezuinig
Maar uit het gunningsverslag, dat De Standaard via de wet op openbaarheid van bestuur kon opvragen, blijkt dat BYD alleen voor het prijscriterium de beste offerte kon voorleggen. Voor de twee andere criteria – duurzaamheid en waarborg – eindigde BYD Europe als laatste van de zes partijen die in de eindbalans werden afgewogen.
Voor duurzaamheid (hoe energiezuinig rijden de bussen?) kreeg BYD de laagste score, met 7,7 op 10 (zie grafiek). Eén partij behaalde het maximum van de punten, de andere aanbieders schommelden tussen 8,2 en 8,8. Bij het criterium waarborg was BYD de enige aanbieder die niet het maximum behaalde, omdat het minder garantie geeft op de batterijen.
Daartegenover staat dat BYD fors goedkoper kon leveren dan de concurrenten. Over de hele levenscyclus was het bod van de op een na goedkoopste minstens een kwart duurder dan dat van BYD, dat zijn bussen in Hongarije produceert, valt af te leiden uit het verslag. Drie kandidaten haalden tussen 52,4 en 56,3 op de maximumscore van 70 punten. De twee duurste kandidaten boden bussen aan die tot meer dan 60 % duurder waren dan die van BYD. Twee bronnen met inzage in het dossier bevestigen dat een BYD-bus “makkelijk 100.000 tot 150.000 euro” goedkoper was dan die van de eerste achtervolger. Hoe goed Van Hool scoort, valt niet af te leiden uit het verslag, want behalve winnaar BYD werden de andere kandidaten geanonimiseerd. Maar volgens diezelfde bronnen was de prijskloof met Van Hool bij de grootste.
Bij de aanbesteding was de prijs met voorsprong het meest doorslaggevende criterium, goed voor 70 van de 100 punten. De waarborg was nog eens 20 punten waard, terwijl duurzaamheid voor 10 punten gold. Het maakt dat BYD eindigde met een score van 93,7 op 100 en volgens het verslag “de meest voordelige offerte heeft ingediend”. De eerste achtervolger strandt op 84,7 punten.
Dat De Lijn zich vooral liet leiden door de prijs mag niet verbazen. De vervoersmaatschappij moest de afgelopen jaren zwaar besparen, maar staat tegelijk onder grote druk om een inhaalbeweging te maken bij de vergroening van haar vloot – nadat die relatief laat op gang was gekomen. De investering in de 92 nieuwe bussen kostte ruim 43 miljoen euro, of gemiddeld zo’n 470.000 euro per bus. Bij de op een na goedkoopste kandidaat had De Lijn ruim 10 miljoen euro extra moeten betalen voor hetzelfde aantal bussen, of had ze voor hetzelfde bedrag bijna twintig bussen minder kunnen bestellen.
“Oversubsidiëring”
Dat BYD zo goedkoop kan produceren, heeft verschillende redenen. De Chinese constructeur specialiseert zich al jaren in elektrische voertuigen en controleert daarbij de volledige keten, inclusief de productie van batterijen. Van Hool daarentegen begon pas laat met de productie van batterijbussen. Het Lierse bedrijf (dat vooral bussen assembleert) is sterk afhankelijk van leveranciers. Onder meer een vertraagde aanvoer van batterijen maakt dat Van Hool momenteel met leveringsproblemen kampt.
BYD kreeg al miljarden steun van Peking. De Europese Commissie voert momenteel een onderzoek naar wat ze zelf “de oversubsidiëring van Chinese e-wagens” noemt, en houdt ook de levering van Chinese treinen aan de Bulgaarse spoorwegen tegen het licht, omdat die de helft goedkoper zijn dan de treinen van Europese bedrijven. De Chinese producent zou de concurrentie op de Europese markt verstoren met “buitenlandse subsidies”, vermoedt de Commissie.
Industrie in uitverkoop?
De aanbesteding bij De Lijn toont hoe ook voor bussen de prijsverschillen hoog kunnen oplopen. En dus rijst de vraag of andere criteria in de toekomst niet meer moeten doorwegen. Onder anderen Holslag vreest dat we anders de “Europese industrie in de uitverkoop zetten”, schreef hij eerder op X. Ook binnen de Vlaamse regering pleit minister van Werk Jo Brouns (CD&V) ervoor om bij aanbestedingen “alles meer in ogenschouw te nemen”, zegt zijn woordvoerder.
Minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open VLD), voogdijminister van De Lijn, sluit dat niet uit, “als dat binnen de Europese regelgeving gebeurt”. Andere criteria toevoegen kan, een aanbesteding op maat schrijven niet. “Dat is aan de raad van bestuur van De Lijn”, zegt haar woordvoerder, die erop wijst dat ze nog steeds ruimte heeft om batterijbussen te bestellen bij Van Hool, door het raamcontract voor 350 bussen dat in 2021 werd afgesloten. “Ik hoop dat De Lijn dat doet”, aldus Peeters. Maar gezien de huidige problemen bij Van Hool is het maar de vraag of de vervoersmaatschappij daartoe geneigd is.
In een korte reactie zegt De Lijn-voorzitter Johan Sauwens dat de prijs inderdaad een doorslaggevende factor is geweest bij de keuze voor BYD. “Ik merk wel op dat er geen enkel bezwaar is aangetekend tegen de gunning. Dat was in het verleden weleens anders.”
