Industrie betaalt recordbedrag voor uitstoot, maar wat gebeurt met dat geld?

De historisch hoge CO2-prijs bracht de EU-lidstaten vorig jaar 25 miljard euro op, bijna 10 miljard euro meer dan in 2020. Die inkomsten zijn lang niet allemaal naar klimaatbeleid gegaan, zegt het WWF.

Door de fors gestegen CO2-prijs heeft de veiling van emissierechten onder het emissiehandelssysteem (ETS) vorig jaar een recordbedrag opgebracht: de Europese lidstaten kregen net geen 25 miljard euro binnen: 10 miljard (of 75 %) meer dan wat in de drie jaren daarvoor jaarlijks binnenkwam. De emissiehandel, waarbij vooral stroomproducenten en industriële installaties certificaten moeten kopen voor iedere ton CO2 die ze (boven een bepaald plafond) uitstoten, bracht alle lidstaten samen tussen 2013 en 2021 88 miljard euro op, waarvan 28 % in 2021, blijkt uit een nieuwe analyse van ngo WWF, op basis van data van lidstaten en het Europees Milieuagentschap.

Met ruim 18 miljard euro haalde het geïndustrialiseerde Duitsland veruit de meeste inkomsten binnen, voor Polen – een uitgesproken criticus van het ETS. Maar ook ons land verdiende in die periode 2,2 miljard euro met de veiling van emissierechten. In 2021 ging het om 533 miljoen euro, zegt het kabinet van federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo). Voor dit jaar gaan de Belgische inkomsten uit het ETS richting 700 miljoen euro. Het leeuwendeel van dat geld belandt bij de regio’s, om klimaatbeleid te financieren.

Historisch hoge prijs

De recordinkomsten zijn te danken aan de historisch hoge prijs die voor uitstootcertificaten wordt betaald op de Europese emissiemarkt. Waar die begin 2021 nog schommelde rond de 30 euro per ton CO2, schoot hij tegen het einde van dat jaar naar zowat 80 euro. Begin dit jaar flirtte hij zelfs even met de kaap van 100 euro. De opgedreven Europese klimaatplannen (waarbij rechten sneller uit de markt zullen worden gehaald) en de koolstofintensieve steenkoolcentrales, die door de gas- en energiecrisis weer op volle toeren draaien of werden heropgestart, hebben de vraag naar uitstootrechten stevig gestuwd. Vandaag kost een ton CO2 nog altijd 88 euro.

De koolstofmarkt is een hoeksteen van het Europese klimaatbeleid: sinds 2005 daalde de uitstoot onder het ETS met 40 %. Een hoge CO2-prijs maakt investeringen in klimaatvriendelijke technologie en alternatieven in principe aantrekkelijker en competitiever, en kan het ETS – na jaren van te lage prijzen – ‘eindelijk tanden geven’, stelt het WWF. Maar de snelle stijging van de CO2-prijs heeft extra druk gezet op energie-intensieve bedrijven, die al met historisch hoge energieprijzen worden geconfronteerd. Onder meer staal- en cementproducenten trokken aan de alarmbel, omdat hun concurrentiepositie op de wereldmarkt onder druk komt te staan, en vroegen Europa om in te grijpen in de markt. Daardoor is het systeem ook politiek onder vuur komen te liggen, op het moment dat de Europese lidstaten met de Europese Commissie en het Europees Parlement over een vernieuwing van het ETS moeten beslissen. Dat nieuwe ETS moet niet alleen strenger worden, maar wordt ook uitgebreid naar de scheepvaart.

Dat zal nodig zijn als Europa zijn klimaatdoelen wil halen, stelt het WWF. De ngo wijst erop dat de energie-intensieve industrie en de luchtvaart onder het systeem de afgelopen tien jaar meer uitstootrechten hebben gekregen dan ze moesten aankopen, en vraagt die ‘gratis’ uitstootrechten snel uit te faseren. Sinds 2013 werd ter waarde van 100 miljard euro uitstootrechten uitgedeeld, becijferde de ngo. Dat is meer dan wat lidstaten ophaalden. De industrie krijgt ze om te vermijden dat ze haar productie zou verhuizen naar continenten waar amper milieuregels gelden. Onder het vernieuwde ETS zouden de gratis rechten worden afgebouwd, maar moet een Europese grenstaks op CO2 hun marktpositie beschermen.

Geblokkeerde rekening

Een tweede punt van kritiek van het WWF is dat de inkomsten die de lidstaten uit het ETS halen, nog te weinig gebruikt worden om klimaatbeleid mee te voeren. Dat moet van Europa, maar de lidstaten genieten nog veel vrijheid om te bepalen welke projecten bestempeld kunnen worden als klimaatbeleid.

In totaal hebben lidstaten zo’n 25 miljard euro van de inkomsten uit het ETS niet aan klimaatmaatregelen besteed, analyseerde het WWF, dat ook pleit voor meer transparantie over de geldstromen. Ook Vlaanderen krijgt een veeg uit de pan, omdat het net als Duitsland een deel van de opbrengsten wil gebruiken (en al heeft gebruikt) om de impact van ETS op de stroomfactuur van grote industriële bedrijven te compenseren.

Dat geld moet wel eerst beschikbaar zijn. Het staat op een geblokkeerde rekening, omdat de regio’s in België het niet eens raakten over de verdeling ervan.