De ECB heeft een andere aanpak nodig om haar doelstellingen te realiseren. Een studie van de UGent opteert voor ‘helikoptergeld’.
l‘De Europese Centrale Bank (ECB) heeft geen afdoende antwoord op de aanhoudend lage inflatie’, zegt professor Mattias Vermeiren van het Ghent Institute for International Studies (GIIS). Samen met doctoraal onderzoeker Hielke Van Doorslaer heeft hij op vraag van denktank Minerva het ECB-beleid grondig doorgelicht. Hun conclusie: de manier waarop de bank het monetaire beleid uitstippelt, is niet aangepast aan de uitdagingen van deze tijd.
Dat de ECB het moeilijk heeft om haar doelstellingen te realiseren, is geen geheim. De bank heeft eigenlijk maar één doel: de inflatie vlak bij 2,00 % brengen. Maar sinds 2009 is de kerninflatie, waar het beleid op gebaseerd wordt, niet meer in de buurt van 2,00 % gekomen. Een verontrustende ontwikkeling, vindt Vermeiren. ‘Want het betekent dat de ECB bij de volgende recessie onvoldoende capaciteit zal hebben om maatregelen te nemen.’ Dat blijkt eigenlijk nu al: de bank wil het stimulerende QE-programma afbouwen, terwijl de volgende recessie weer voor de deur staat.
Vermeiren en Van Doorslaer pleiten voor meer coördinatie tussen het budgettaire en monetaire beleid. Nu werken die in tegengestelde richting. De Europese Commissie hamert op begrotingsevenwichten en bezuinigingen, terwijl de ECB met negatieve rentetarieven en obligatie-opkoopprogramma’s de economie rugwind probeert te geven. ‘De noodzakelijke coördinatie is in de huidige institutionele context moeilijk’, zegt Vermeiren. De ECB is politiek onafhankelijk. En dat terwijl het monetaire beleid onvermijdelijk een politieke component heeft, meent Vermeiren.
QE4P
Vermeiren en Van Doorslaer breken een lans voor een heel ander stimulerend beleid: ‘QE for the People’ of afgekort QE4P. In het huidige QE-programma probeert de centrale bank via het opkopen van obligaties geld in de economie te injecteren via de banken. Maar het zou volgens de twee wetenschappers efficiënter zijn als de stimulerende maatregelen de burgers in de eurozone rechtstreeks zouden bereiken. Helikoptergeld dus. Een term die ontleend is aan de uitspraak van econoom Milton Friedman dat centrale banken in theorie in staat zijn om geld via een helikopter over de bevolking uit te strooien.
Vlieglessen hoeft ECB-voorzitter Mario Draghi nog niet te nemen, want er zijn nog wat obstakels. Het uitdelen van geld zou het eigen vermogen van de ECB onder nul kunnen doen zakken. Als de overheden het kapitaal vervolgens aanzuiveren, zou dat neerkomen op monetaire financiering, wat uitdrukkelijk verboden is. Bovendien bestaat de kans dat de Europese burgers het helikoptergeld op een spaarrekening zouden zetten. Bonnen of cheques met een vervaldatum zouden efficiënter zijn om de consumptie aan te wakkeren. In het rapport opperen de onderzoekers ook de mogelijkheid dat de ECB rechtstreeks overheidsschuld zou financieren. Dat is nu streng verboden. De haalbaarheid van QE4P op korte termijn is daarom beperkt, erkennen ze. Maar volgens hen is het wel een interessant denkspoor om toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden.
‘Na vele duizenden miljarden euro’s in het systeem te hebben geïnjecteerd, bedraagt de kerninflatie nog altijd maar 1,20 %’, stelt Vermeiren vast. Hij verwijst naar het doembeeld van secular stagnation: een zeer lange periode van lage groei en dito inflatie. In die omgeving is de gebruikelijke renteverlaging als monetair instrument niet meer voorhanden. De rente is nu al jaren op nul gezet en zelfs met onorthodoxe maatregelen als QE wordt het doel niet bereikt. ‘De vraag is dus of de ECB niet zou moeten nadenken over andere maatregelen.’
Dubbel mandaat
QE4P is geen idee van wereldvreemde hemelbestormers, zegt Vermeiren. ‘Heel wat mainstream economen zijn het met ons eens.’ Onder meer de voormalige Britse financiële toezichthouder Adair Turner heeft geopperd om de inzet van helikoptergeld te overwegen. Ook Ray Dalio van het hefboomfonds Bridgewater is voorstander, net als de Britse Labour-politicus Jeremy Corbyn. Hij vindt dat de centrale bank rechtstreekse investeringen in infrastructuur zou kunnen financieren en vond daarvoor steun bij de econoom Robert Skidelsky. ‘Je ziet dat mensen uit het establishment dezelfde analyse maken’, vindt Vermeiren. ‘Een terugkeer naar de oude paradigma’s is niet wenselijk.’
De twee onderzoekers hebben ook vragen bij de nadruk die de ECB op prijsstabiliteit legt. Momenteel is de strijd tegen de inflatie prioritair, economische groei en werkgelegenheid zijn secundaire doelstellingen. Laat staan dat de bank zich officieel bekommert over problemen als ongelijkheid of zeepbelvorming. In de Verenigde Staten, waar de Federal Reserve Board een dubbel mandaat heeft, zijn prijsstabiliteit en werkgelegenheid wel evenwaardige doelen. ‘Een dubbel mandaat voor de ECB zou al een goed begin zijn’, zegt Vermeiren.
