De Nigeriaanse Ngozi Okonjo-Iweala (66) wordt maandag de nieuwe directeur-generaal van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Het zwalpende schip snakt naar een kapitein.
Toen ze in 2012 minister van Financiën van Nigeria was, ontvoerde een groep tegenstanders haar 83-jarige moeder. Gefrustreerd door haar inzet om de welig tierende corruptie in de nationale olie-industrie aan te pakken, eisten ze dat Ngozi Okonjo-Iweala meteen zou opstappen. Ze deed net het omgekeerde, naar eigen zeggen op advies van haar vader, die haar als kind zou hebben opgedragen zich nooit te laten intimideren of afpersen, en bleef stug doorwerken. Vijf dagen later werd haar moeder vrijgelaten.
Okonjo-Iweala had door haar vastberadenheid om corruptie aan te pakken al de bijnaam ‘Okonjo Wahala’ gekregen van haar tegenstanders, wat in een lokaal dialect zoveel betekent als ‘Okonjo de herrieschopper’. ‘Het maakt me niet uit welke bijnaam ze me geven’, zei ze daarover ooit in een interview met The Guardian. ‘Ik ben een vechter. Ik focus me op wat ik wil bereiken, en geef niet op. Loop je me in de weg, dan krijg je een trap.’
En een trap, die kan de Wereldhandelsorganisatie vandaag wel gebruiken. De intergouvernementele organisatie, die toeziet op de naleving van handelsafspraken tussen landen, is tijdens het presidentschap van Donald Trump in een diepe crisis beland. Gesterkt door de overtuiging dat landen beter bilaterale dan multilaterale handelsverdragen konden sluiten, blokkeerde Trump de benoeming van nieuwe experts voor de commissie geschillenbeslechting, een kerntaak van de WTO. Toen de Braziliaanse carrièrediplomaat Roberto Azevêdo in mei vorig jaar ook nog eens aankondigde dat hij vroeger dan verwacht opstapte als WTO-hoofd, officieel om familiale redenen, kwam het zwalpende schip zelfs zonder kapitein te zitten.
Steun voor arme landen
Uit de kandidaten die de 164 lidstaten mochten voordragen om Azevêdo op te volgen, kwam Okonjo-Iweala eind vorig jaar al als grootste kanshebber uit de bus. Ze kreeg de steun van alle landen. Alle landen? Neen, opnieuw lagen de Verenigde Staten dwars. De regering-Trump schaarde zich achter Yoo Myung-hee, de Zuid-Koreaanse minister van Handel. Een nieuwe impasse was geboren, want een WTO-baas wordt met consensus gekozen.
Een uitweg uit die patstelling kwam er nadat Joe Biden zijn intrek had genomen in het Witte Huis. De VS lieten weten dat ze de kandidatuur van de Nigeriaanse steunden, waarop Yoo de hare introk.
Okonjo-Iweala wordt de eerste vrouw én de eerste Afrikaan aan het hoofd van de WTO. De Wereldhandelsorganisatie lijkt daarmee de zo nodige toponderhandelaar met stalen zenuwen te pakken te hebben. Okonjo-Iweala, die recent naast de Nigeriaanse ook de Amerikaanse nationaliteit kreeg, studeerde in de jaren zeventig met grote onderscheiding af als ontwikkelingseconoom aan Harvard. Daarna werkte ze 25 jaar lang voor de Wereldbank, waar ze opklom tot de op één na hoogste positie. Ze kreeg er lof voor het uitwerken van verschillende steunprogramma’s voor de armste landen. Zelf zegt ze echter het meest trots te zijn op haar periodes als minister van Financiën in twee Nigeriaanse regeringen. In die hoedanigheid slaagde ze er in 2005 in om schuldeisers zover te krijgen om 18 miljard dollar buitenlandse staatsschuld van Nigeria kwijt te schelden.
Sterke wil
Na haar ministerschappen trad Okonjo-Iweala onder meer toe tot de raad van bestuur van Twitter en van de Global Alliance for Vaccines and Immunisation, van waaruit ze er bij regeringen van westerse landen recent op aandrong om Afrika niet te vergeten in de strijd tegen het coronavirus.
Nu is ze vastberaden de WTO dooreen te schudden. ‘Er moet wat veranderen, het kan geen business as usual blijven’, zei ze in juli tegen de BBC over haar plannen. ‘Ze hebben iemand nodig die bereid is het leiderschap op te nemen en die hervormingen wil doorvoeren.’
Hoog op haar agenda komt de taak om de VS weer de kant van het multilateralisme te doen kiezen en de oplopende handelsconflicten met China op te lossen. Tel daar de coronacrisis en het protectionisme bij waar veel landen als antwoord voor kiezen, en het is duidelijk dat Okonjo-Iweala voor een immense opdracht staat. Maar volgens Christine Lagarde, de voorzitster van de Europese Centrale Bank, is ze daarvoor de juiste persoon op de juiste plaats. ‘Ze is een geweldige, zachte vrouw die de problemen op een authentieke manier aanpakt. Maar onder die zachte handschoen zitten een harde hand en een sterke wil’, zei Lagarde tegen Bloomberg. ‘She is going to rock the place.’
EU wil samen met Biden WTO hertimmeren
Met Joe Biden als president zullen de VS weer vaker de kaart van het multilateralisme trekken, zeker in vergelijking met het ‘America first’ van Donald Trump.
Toch wil Biden net zo goed sleutelen aan de Wereldhandelsorganisatie. De manier waarop Trump de geschillencommissie verlamde, was dan wel ongezien, ook bij de Democraten klonk de kritiek dat procedures er lang aansleepten en dat de commissie vaker de grenzen van haar juridische bevoegdheden overschreed. En net als zijn voorganger wil Biden dat harder wordt opgetreden tegen de handelsbelemmeringen en de overheidssubsidies waarmee Peking de vrijhandel belemmert.
Alleen zal Biden daar eerder op aansturen door coalities te smeden, en niet door de instelling te verlammen. De Amerikaanse president kan alvast rekenen op de Europese Unie, maakte Bloomberg bekend. Het persbureau kon de nieuwe handelsstrategie inkijken die de EU volgende week voorstelt. Ze noemt de bezwaren van de VS over de WTO daarin ‘legitiem’. Om Peking tot de orde te roepen stelt Brussel de vorming van een ‘westers front’ voor.
