De Europese Centrale Bank (ECB) heeft donderdag een forse verhoging van haar obligatieaankopen aangekondigd om de economische groei en de inflatie op te krikken. Welke impact mogen we verwachten? En waar ligt de limiet van wat de ECB kan doen?
Voor de derde keer in minder dan drie maanden onderneemt de ECB actie om de Europese economie meer zuurstof te geven. Ze wil met de bijkomende stimulus de negatieve gevolgen van de coronacrisis voor gezinnen, bedrijven en overheden zo veel mogelijk beperken.
Wat heeft de ECB beslist?
De ECB verhoogt haar amper elf weken oude aankoopprogramma van staats- en bedrijfsobligaties (PEPP) met 600 miljard euro naar 1.350 miljard euro. De extra stimulus is groter dan verwacht. Economen hadden een verhoging met 500 miljard voorspeld. Bovendien verlengt de ECB het aankoopprogramma met zes maanden tot minstens eind juni 2021. De centrale bank zal voorts de cash van obligaties die voor eind 2022 op vervaldag komen herbeleggen. Het rentebeleid verandert niet en de aankoop van rommelobligaties is niet besproken.
Waarom lanceert de ECB extra stimulus?
‘De vooruitzichten voor de economische activiteit en de inflatie zijn substantieel naar beneden herzien’, zei ECB-voorzitster Christine Lagarde op een persconferentie. De ECB verwacht dat de economische activiteit in 2020 met 8,70 % daalt en daarna met 5,20 % opveert in 2021 en met 3,30 % in 2022. Dat betekent dat de economische activiteit in 2022 nog steeds lager zal zijn dan net voor de coronacrisis.
Voorts verwacht de ECB amper 0,30 % inflatie in 2020, 0,80 % in 2021 en 1,30 % in 2022. De inflatie blijft dus nog minstens twee jaar veel lager dan de doelstelling van ‘minder dan maar dicht bij 2,00 %’.
Lagarde vestigde vooral de aandacht op de te lage inflatievooruitzichten. De extra obligatieaankopen moeten volgens haar de inflatieverwachtingen doen stijgen naar het niveau van voor de crisis, de langetermijnrente doen terugvallen naar het niveau van voor de crisis en waarborgen dat het soepele geldbeleid een positief effect heeft in alle landen van de eurozone. De ECB kocht sinds het begin van de crisis uitzonderlijk veel obligaties van probleemlanden zoals Italië om de rente in die landen te drukken.
Hoe ingrijpend is de stimulus van de ECB?
De uitbreiding van het nieuwe aankoopprogramma, de andere obligatieaankopen en de kredietverstrekking aan banken doen het balanstotaal van de ECB tegen eind dit jaar wellicht stijgen tot zowat 6.400 miljard euro. Dat bedrag is gelijk aan bijna 60,00 % van het bruto binnenlands product (bbp) van de eurozone en geeft aan dat de ECB een enorme impact heeft.
De ECB koopt dit jaar meer bedrijfsobligaties dan de totale uitgifte van dergelijk schuldpapier, zegt Nicolas Forest, hoofd obligaties van de vermogensbeheerder Candriam. De centrale bank koopt ook het grootste deel van alle staatsobligaties die de landen van de eurozone in 2020 zullen uitgeven.
Kan de enorme geldcreatie de crisis oplossen?
Neen, zolang er geen vaccin is tegen het coronavirus zal de economische activiteit wellicht lager blijven. De regels van social distancing maken een volledige normalisering onmogelijk. De ECB kan wel de schade helpen beperken. Met de aankoop van obligaties en het verstrekken van goedkope leningen aan banken houdt ze de rente laag en probeert ze de kredietverlening van de banken aan gezinnen en bedrijven op peil te houden. Maar de banken zijn strenger bij de verstrekking van nieuwe kredieten, omdat de recessie de kredietwaardigheid van sommige gezinnen en bedrijven doet dalen. Sommige ontleners zullen hun bankkrediet niet kunnen terugbetalen.
Kan de ECB nog meer doen?
Ja. ‘De deur blijft open voor extra stimulus’, zegt Carsten Brzeski, hoofdeconoom voor de eurozone bij ING. De Amerikaanse centrale bank heeft sinds begin dit jaar ongeveer 3.000 miljard dollar in de Amerikaanse economie gepompt via de aankoop van staatsobligaties, schuldpapier van bedrijven, obligaties van lokale overheden en ander papier. Dat is drie keer zoveel als de geldinjectie van de ECB. Maar de Japanse centrale bank is de kampioen. Zij koopt ook aandelen en haar balanstotaal is groter dan 100,00 % van het bbp.
Zijn er dan geen limieten aan wat de ECB kan doen?
In theorie is er geen limiet. Een centrale bank kan onbeperkt geld creëren. Maar in de praktijk zijn er wel degelijk beperkingen.
Het Duits Grondwettelijk Hof maakt in een recent arrest duidelijk dat het nu al twijfels heeft over de massale aankoop van staatsobligaties door de ECB. De hoogste rechtbank van Duitsland heeft de ECB gevraagd om tegen augustus duidelijker haar beleid van obligatieaankopen te motiveren. Voorlopig negeert de ECB dat arrest. ‘De ECB is onderworpen aan de jurisdictie van het Europees Hof van Justitie’, zegt Lagarde. ‘Het Europees Hof heeft al geoordeeld dat ons beleid in overeenstemming is met ons mandaat. Het arrest is bestemd voor de Duitse regering en het Duitse parlement. We vertrouwen erop dat een oplossing wordt gevonden die de onafhankelijkheid van de ECB en de voorrang van het Europees recht niet in het gedrang brengt.’
Maar het Duitse arrest kan in Duitsland en ook in Nederland de steun voor het beleid van de ECB verder doen afbrokkelen, omdat de neveneffecten van de lage rente steeds duidelijker worden. Vooral Duitse en Nederlandse spaarders zeggen dat de ECB hun koopkracht en pensioen doet dalen. De spaarrente is lager dan de inflatie en Nederlandse pensioenfondsen hebben al hun uitkeringen moeten verlagen. De aandelenmarkten profiteren van het lagerentebeleid. Daarom zeggen critici dat het ECB-beleid de ongelijkheid doet toenemen. De centrale bank betwist dat.
Als de ECB overdrijft met stimulus kan de inflatie sterk stijgen en kan ze het vertrouwen van de bevolking verliezen.
Hoe groot is het risico dat de inflatie ontspoort?
Op korte termijn is het risico van deflatie (negatieve inflatie) groter dan het gevaar dat de inflatie sterk stijgt. De wereldwijde recessie heeft de prijs van olie en andere grondstoffen sterk doen dalen. Ook de forse daling van de consumptie drukt de inflatie, omdat de vraag naar goederen en diensten meer terugvalt dan het aanbod. Daardoor is de inflatie ver onder de doelstelling van ‘minder dan maar dicht bij 2,00 %’ gedaald.
Op langere termijn is een sterke stijging van de inflatie niet uitgesloten. De versoepeling van de maatregelen tegen de verspreiding van het virus zal geleidelijk de consumptie en dus de vraag doen opveren. Het is niet zeker dat het aanbod even snel herstelt als de vraag, omdat sommige bedrijven de coronacrisis niet zullen overleven en de pandemie de globalisering gedeeltelijk terugdraait. Veel politici zeggen dat Europa voor strategische producten niet meer afhankelijk mag zijn van China. Als Europa die producten zelf maakt, zullen die meer kosten en de inflatie doen stijgen.
De echte test voor Frankfurt komt als de inflatie over enkele jaren boven de doelstelling stijgt op een moment dat de economie misschien nog niet volledig is hersteld. Zal de ECB dan de moed hebben om de rente verhogen en het risico te lopen een nieuwe schuldencrisis in bijvoorbeeld Italië te veroorzaken?
Hoe reageren de markten?
De euro steeg na de beslissingen van de ECB met 1,00 % tot boven 1,13 dollar, het hoogste peil in bijna drie maanden. Ook de aandelenmarkten reageerden positief, maar ze moesten later een deel van die winst weer inleveren.
Op de obligatiemarkten stegen vooral de koersen van Zuid-Europees overheidspapier. Beleggers denken dat landen als Italië het meest zullen profiteren van de extra obligatieaankopen. De Italiaanse tienjaarsrente zakte met 13 basispunten naar 1,42 %, het laagste niveau sinds eind maart. De Belgische tienjaarsrente bleef ongeveer stabiel. De rente op spaarboekjes en woonkredieten zal wellicht nog jaren laag blijven.
