Indien een herstelbeleid niet focust op ongelijkheid, dreigt de levensstandaard door de coronacrisis voor het eerst in dertig jaar wereldwijd een duik te nemen, waarschuwt de UNDP. ‘Business as usual is geen optie.’
Vandaag kost covid-19 dagelijks meer mensenlevens dan malaria, zelfdoding, verkeersongevallen of aids. In de landen waar de coronacrisis haar piek bereikt, steekt de ziekte als doodsoorzaak kanker en hart- en vaatziekten naar de zwarte kroon.
Het is de directe prijs die samenlevingen betalen voor corona. Maar we moeten ons ook schrap zetten voor de indirecte schade, stelt het UNDP, de ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties, in het pas gepubliceerde rapport Covid-19 and Human Development: Assessing the Crisis, Envisioning the Recovery.
Sinds 1990 stelt het UNDP jaarlijks de Index van de Menselijke Ontwikkeling (HDI) op. Die index berekent de levensstandaard van de mensheid op basis van onder meer inkomen, toegang tot gezondheidszorg, levensverwachting en graad van alfabetisme. Voor het eerst sinds dertig jaar toont die index niet langer een gestage vooruitgang, maar een terugval. Economische recessie en schooluitval vormen samen een neerwaartse spiraal.
Systeemcrisis
‘De wereld heeft de afgelopen dertig jaar vele crisissen gezien, inclusief de globale financiële crisis van 2007-2009’, zegt UNDP-topman Achim Steiner. ‘Elke crisis bracht de menselijke ontwikkeling een harde klap toe, maar al bij al boekte de levensstandaard globaal gezien vooruitgang. Covid-19 dreigt die trend om te buigen, door de manier waarop deze crisis inhakt op gezondheid, onderwijs en inkomen.’
De VN noemen corona niet alleen een gezondheids- maar ook een systemische crisis. Het UNDP voorspelt dat het globale inkomen per capita zal afkalven met zo’n 4,00 %. Ging het IMF vóór corona er nog van uit dat in 160 van zijn 189 lidstaten het gemiddelde inkomen zou stijgen, sinds half april voorspelt het in 170 landen een negatieve groei. De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) rekent dan weer voor dat in het tweede kwartaal van 2020 de arbeidstijd kromp a ratio van 195 miljoen voltijdse equivalenten.
Een andere motor van ongelijkheid die door corona wordt aangezwengeld, is de scholing. Door het sluiten van scholen en doordat het internet niet wereldwijd toegankelijk is, dreigt zo’n 60,00 % van de lagereschoolkinderen afgesneden te raken van alle onderwijs. In landen waar de levensstandaard al laag was, loopt dat op tot 80,00 %. In rijkere landen blijft de schade ‘beperkt’ tot één kind op de vijf. In reële cijfers: half april zaten meer dan 1,4 miljard kinderen tussen 5 en 17 jaar in 147 landen niet op de schoolbanken.
Ook op gendergelijkheid dreigt de coronacrisis een verwoestend effect te hebben. Vrouwen en meisjes zijn kwetsbaarder voor job- en inkomensverlies en de met de crisis gepaard gaande stijging van huiselijk geweld.
Het UNDP toont aan dat in landen waar de sociale en economische ongelijkheid voordien al vrij groot was, de coronaschok extra hard aankomt. In mensentaal: wie al onderaan op de ladder stond, riskeert nu nog verder naar beneden te vallen. De grootste slachtoffers zijn ouderen, vrouwen, jongeren, migranten, onbeschermde werknemers, daklozen, mensen zonder papieren en wie eerder al gezondheidsproblemen had.
In de laagste inkomenscategorie zijn mensen volgens het UNDP ‘slechts enkele dagen verwijderd van een ineenstorting van hun levensstandaard’.
No business as usual
Des te belangrijker worden daarom de keuzes voor een herstelbeleid. Het UNDP pleit voor een beleid waarbij alle maatregelen bekeken worden door een ‘rechtvaardigheidsbril’ (equity lens, red.). Het rapport waarschuwt daarbij expliciet voor een trade-off tussen volksgezondheid en economie. ‘Standaard-, anticyclische maatregelen, die alleen de economie voor ogen houden, zijn niet geschikt als systemisch antwoord.’
Prioriteit moet worden gegeven aan maatregelen ‘die de veerkracht versterken van wie voor de crisis al achterop geraakte’. Cruciaal in zo’n beleid wordt het dichten van de digitale kloof: internet biedt niet alleen toegang tot onderwijs, ook tot de gezondheidszorg en de arbeidsmarkt.
Ondanks die sombere vooruitzichten vindt minister van staat Jos Geysels, gewezen voorzitter van armoedeplatform Decenniumdoelen (dat zich baseerde op de VN-Millenniumdoelstellingen), het UNDP-rapport best hoopvol. ‘Ik lees er vooral een groeiende consensus in voor de overtuiging dat business as usual níét de remedie kan zijn’, zegt hij. ‘Hoe het gesteld is met mens en wereld moet je aflezen aan een welzijnsindex en niet meer louter aan het klassieke bruto binnenlands product. Een relance impliceert een economie op andere sporen.’
Geysels ziet in dit rapport een bevestiging van wat gelijkheidseconomen zoals Joseph Stiglitz en Branko Milanovic poneren. ‘Een klassiek beleid met steunmaatregelen voor bedrijven schiet tekort. De oude recepten – en helaas zie ik in het Vlaams relancecomité nog te veel stemmen die ze vertolken – bleken al na 2007 ontoereikend. Het hoopvolle aan de coronacrisis is dat nu voor veel meer mensen duidelijk wordt dat je de sociale zekerheid niet als een kostenpost moet zien, maar als een positieve, mens én economie versterkende factor.’
‘Investeer in collectieve vormen van solidariteit, zoals de gezondheidszorg en sociale bescherming’, besluit Geysels. ‘Investeer nondedju toch eens in mensen in armoede. Ze zijn met veel meer dan, excuseer mij, de tweedeverblijvers.’
