Morgana, of de zoektocht naar het gouden appeltje
Zeg niet Jonagold, zeg Morgana. Een nieuwe Belgische appel moet de consument weglokken van de buitenlandse Pink Lady. De lat ligt hoog, en dat voor een appel waarop jarenlang door niemand acht werd geslagen.Een vergeten appelmet grote dromen
Niemand had hem opgemerkt, die grote, helderrode appel. Niemand had erin gebeten, en de volle, aromatische en zoete smaak geproefd. Over het hoofd gezien. Een vergeten appel. ‘Geen idee hoe dat kwam’, zegt Inge De Wit, bio-ingenieur bij Better3fruit, een bedrijf dat nieuwe appelvariëteiten ontwikkelt. Nochtans vond de bestuiving van de bloesems, en dus de ‘geboorte’ van het ras, al in 1990 plaats. Het zou meer dan een decennium duren vooraleer De Wit er voor het eerst haar tanden in zette. ‘De mooie kleur, de zoete smaak, de knapperige textuur’, mijmert ze. ‘Hij viel onmiddellijk op.’
Het kind moest een naam hebben. Kizuri, zo werd het ras gedoopt. En als alles goed gaat, gaat hij rond 2020 in uw supermarkt de strijd aan met de populaire, maar buitenlandse, Pink Lady, onder de merknaam Morgana. Aan de kant, Jonagold?
Jonagold-moeheid
Want Jonagold, dat is al sinds de jaren 80 dé oerbekende Belgische appel. Naar verwachting zal hij, samen met zijn roder gekleurd mutatie-broertje Jonagored, dit jaar 63,60 % van de Belgische appelteelt uitmaken. Maar de klad zit erin. De Jonagold volgt dezelfde trend als de totale Belgische appelproductie: een steevast dalende lijn.
‘De Jonagold heeft zeer sterke kanten’, zegt Dany Bylemans, professor aan de KU Leuven en directeur van Pcfruit, een onderzoekscentrum in fruitteelt. ‘Zo kwam hij recent bij een test aan een Amerikaanse universiteit nog als lekkerste appel uit de bus.’
Maar de leeftijd van de appel begint zijn tol te eisen. ‘Jonagold was geweldig succesvol, maar aan de levensduur van elk product komt een einde’, zegt Bylemans. ‘De consument gaat op zoek naar nieuwe dingen.’ Bovendien is de Jonagold niet langer een beschermd ras, waardoor er tal van varianten op de markt komen die allemaal voor Jonagold doorgaan. Van blozende, knapperige exemplaren tot doffe, bloemige flutappels. ‘Zo kan de consument teleurgesteld raken’, zegt Nicolas Stevens, ceo van Better3fruit. ‘En dat is wel het ergste wat je kunt doen.’
Pink Lady sprong succesvol in dat gat. Die van oorsprong Australische appel is een ‘clubras’, wat inhoudt dat het een gepatenteerd ras is waarvan de productie, promotie en verkoop streng worden gemonitord door de achterliggende ‘club’. Door die strenge regels ziet elke geïmporteerde Pink Lady er hetzelfde uit. ‘Ik vind hem niet lekker en zou hem nooit kopen’, zegt De Wit, die duizenden appels per jaar proeft. Ja, het is een zoete appel. Maar de textuur vindt ze maar niets. Toch snapt ze de commerciële aantrek ervan. Elke appel is dezelfde, dus de consument weet exact wat hij mag verwachten. Geen teleurstellingen. En hij blijkt zelfs bereid om er de hoge prijs van bijna vier euro per kilo voor te betalen.
En die oude trouwe Jonagold? Die wordt zo almaar meer in het verdomhoekje geduwd. Door overaanbod op de markt zijn ook de prijzen ervan gekelderd. Sinds Europees fruit Rusland niet meer binnenmag, wordt de markt hier ook nog eens overspoeld door massa’s Poolse Jonagolds, wat de prijzen nog meer onder druk zet.
Het verklaart waarom onze fruitboeren, om het hoofd boven water te houden, hun appelbomen de laatste jaren massaal hebben ingeruild voor peren. Omdat de regiogebonden conferencepeer nog steeds een sterk exportproduct is – het Russische handelsembargo daargelaten.
Zoeken naar de killer
Was de appelproductie in ons land ooit driemaal groter dan die van peren, dan is dat nu omgekeerd. 10.000 hectare peer, tegenover 6.300 hectare appel, weet Bylemans. ‘En dat kan zo niet blijven duren’, voegt Stevens toe.
Daarom wordt al jarenlang noest gezocht naar een tegenstander voor de Pink Lady in het Hagelandse Rillaar. Daar, pal naast de drukke E314, worden jaarlijks 20.000 bloesems van appelbomen bestoven. Manueel, met een pipet. Het is je reinste monnikenwerk. Maar zo creëert Better3fruit, oorspronkelijk een spin-off van de KU Leuven, onophoudelijk nieuwe appelrassen. Door allerhande soorten met elkaar te kruisen.
De vruchten van de bestoven bloemen leveren 35.000 pitten op, die uiteindelijk 10.000 boompjes voortbrengen. Eentje per ras. Na een eerste selectie, op basis van uitzicht, bewaring en smaak, wordt de groep verkleind tot 100 stuks. Dat gebeurt zoals u het zich inbeeldt: Inge De Wit die samen met enkele collega’s duizenden appels proeft. Zoals je wijn proeft: happen en weer uitspuwen. ‘Aan het eind komen de appels je oren uit’, lacht ze.
Dan volgt een tweede schifting, die kijkt naar criteria zoals opbrengst en ziektegevoeligheid. Om dan uiteindelijk bij één appel uit te komen.
Het proces wordt hier in enkele beknopte regeltjes beschreven, maar vergis u niet: dit duurt zo’n vijftien jaar. Dan moet er nog een vijftal jaar bij om een nieuwe appel te commercialiseren. ‘Als je vertelt dat we werken met twintig jaar investeren vooraleer iets begint op te brengen, dan geloven ze je eerst niet’, lacht Stevens.
Er zijn al verschillende pogingen ondernomen om met zo’n nieuwe appel de Belgische markt open te breken. Zoals met de Kanzi, die ook in Rillaar werd ontwikkeld, maar die althans in België de beloften niet heeft ingelost. Volgens Stevens door een combinatie van conservatisme bij de telers, en het gebrek aan animo om ‘bij de club’ te horen. Voor een clubras kiezen houdt namelijk in dat de teler zich aan strenge regels moet houden. Volgens Bylemans hadden Belgische telers lang angst ‘om hun zelfstandigheid te verliezen’. Daardoor kwam de Kanzi hier nooit echt van de grond.
Tv-spotjes
Nu proberen ze het dus opnieuw met de Morgana. Die vergeten appel uit Rillaar, die plots tussen de duizenden gekruiste appels werd opgemerkt. Alles leek goed te zitten: een mooie appel, zoete smaak, knapperige textuur. Een goede bewaarbaarheid, goede opbrengst en niet te gevoelig voor ziektes. Zou dat de nieuwe Jonagold kunnen worden?
Na proefsessies met boomkwekers, fruitveilingen en telers bleek het enthousiasme groot. Samen met fruitverenigingen uit Italië, Nederland en Duitsland sprong ook de Belgische Fruitveiling uit Sint-Truiden (BFV) op de kar. In Limburg zullen er al 30.000 bomen worden geplant. Tegen eind 2020 moeten zij Morgana’s in de winkel opleveren. In Duitsland werd al 400 ton op de markt gebracht, met succes.
Het komt er nu op aan voldoende telers te overtuigen om hun verouderde Jonagold-bomen in de ruilen voor Morgana’s. ‘Er moet voldoende kritische massa zijn’, zegt Bylemans. ‘Alleen dan kan je supermarkten overtuigen om die appel in hun schap te leggen.’ Hij vermoedt dat telers nu meer openstaan om voor een clubras te kiezen dan toen de Kanzi destijds werd gelanceerd. Omdat zij nu inzien dat een club veel meer middelen heeft om het appelras agressief te promoten. Het is namelijk de club die de marketinginspanningen op zich neemt.
Pink Lady is daar een mooi voorbeeld van. De club achter die appel runt een bijzonder geoliede marketingmachine, tot flitsende spotjes op Vlaamse tv-zenders toe.
Kwekersrecht
Tegelijk controleert de club ook hoeveel bomen er worden aangeplant, om te zorgen dat er geen overaanbod op de markt ontstaat dat de prijs doet kelderen. Een fenomeen dat die arme Jonagold zo plaagt. Dat zal maken dat de Morgana een duurdere appel wordt.
‘Het is de bedoeling dat de Morgana meer opbrengt’, zegt Stevens. Meer inkomsten is immers waar de telers naar snakken. ‘Hoe duur? Dat weten we nog niet. Duurder dan de Jonagold, maar goedkoper dan de Pink Lady.’
Naast de teler zal ook de rest van de club daar wel bij varen. Zo verdienen Better3fruit en ABCz, een dochter van de Limburgse boomkweker Carolus, aan de licenties op de bomen. Zij hebben namelijk het ‘kwekersrecht’ op het appelras Kizuri. Brengt iemand zonder licentie zo’n appel op de markt of verkoopt een teler meer Morgana’s dan zijn licentie redelijk gezien mogelijk maakt, dan rukken de bulldozers aan.
Rest nog de vraag of de Belg wel bereid is om voor de premium-appel Morgana dieper in de buidel te tasten, zodat de ambities rond de Morgana over enkele jaren geen fata morgana blijken te zijn. Bylemans heeft er vertrouwen in. ‘De realiteit met de Pink Lady bewijst dat’, zegt hij. ‘De consument kiest niet per definitie voor de goedkoopste appel.’
Over twee jaar moet dus blijken of de Morgana vandaag met recht en reden als ‘de nieuwe Jonagold’ wordt gepresenteerd. Maar wanneer we hem zo noemen, trekt Stevens een bedenkelijk gezicht.
Pink Lady-killer, tot daaraan toe. Maar de vervanger van de Belgische oerappel? ‘Neen, want er zullen altijd veel mensen blijven die Jonagold willen’, zegt hij. ‘De Jonagold moet heus niet weg.’
