Laat de Europese Centrale Bank (ECB) binnenkort helikopters met gratis geld voor de bevolking uitrukken? ECB-hoofdeconoom Peter Praet sluit het niet uit. Wat is helikoptergeld, en zal het werken?
Helikoptergeld is snel een hip begrip aan het worden. Terwijl het tot voor kort alleen bij economen een belletje deed rinkelen, lijkt het de jongste weken steeds meer het enige resterende wapen van de ECB te zijn in haar strijd tegen de ondermaatse economische groei en inflatie. De uitvinder van de term is de Amerikaanse econoom Milton Friedman. ‘Stel dat een helikopter bankbiljetten van 1.000 dollar dropt’, mijmerde hij in 1969 in een paper over monetair beleid.
Wat is helikoptergeld?
Economen spreken van helikoptergeld als een centrale bank uit het niets geld creëert en dat verse geld uitdeelt aan de overheid of de gezinnen. De eerste variant is verboden in de eurozone. De ECB mag geen overheidsuitgaven of belastingverlaging financieren, omdat het Verdrag van Maastricht monetaire financiering van overheden verbiedt. Zij kan wel geld uitdelen aan de bevolking. ‘Alle centrale banken kunnen het doen’, zo zet Praet de deur op een kier in een interview met de Italiaanse krant La Repubblica.
Als de ECB helikoptergeld creëert, zal zij wellicht geen extra bankbiljetten drukken. Ze kan wel rechtstreeks de koopkracht van de gezinnen verhogen door hen een cheque te geven of geld te storten op hun bankrekening. Dat kan een eenmalig bedrag zijn of een maandelijks bedrag tot de inflatie voldoende stijgt. Er staat geen limiet op het bedrag dat de ECB kan uitkeren. Stel dat de ECB vanaf april niet voor 80 miljard euro per maand obligaties aankoopt, maar dat bedrag uitbetaalt aan de gezinnen: dan zou elke inwoner van de eurozone 235 euro per maand ontvangen.
Waarom pleiten sommige economen voor helikoptergeld?
Verscheidene bekende economen, onder wie Willem Buiter (hoofdeconoom van Citigroup) en Lord Turner (voormalig topman van de Britse financiële toezichthouder), pleiten al geruime tijd voor het gebruik van helikoptergeld om de economische groei te stimuleren. Meer groei kan helpen om de inflatie in de eurozone op te krikken.
De ECB heeft de rente al fors verlaagd en meer dan 700 miljard euro in de economie gepompt om de te lage inflatie te verhogen. Maar het resultaat is mager. De groei en vooral de inflatie blijven laag, onder meer omdat de geldinjectie van de ECB gedeeltelijk blijft hangen bij de banken en dus niet doorsijpelt naar de reële economie. Daarom rijst de vraag of de ECB nog andere wapens kan inzetten.
Zou helikoptergeld de groei en inflatie opkrikken?
‘Het voordeel is dat de ECB gericht geld zou geven aan mensen die het kunnen uitgeven. Er verdwijnt een tussenschakel’, zegt Edwin De Boeck, hoofdeconoom van KBC. ‘Maar meer consumptie vereist vertrouwen en helikoptergeld doet niets aan de hoge schulden. Daarom ben ik niet enthousiast. We hebben eerder hervormingen van de arbeidsmarkt en de sociale zekerheid nodig.’
Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING, merkt op dat de ECB kan voorkomen dat een groot deel van het extra geld wordt gespaard. ‘Een oplossing is een soort maaltijdcheque met een beperkte looptijd.’ Maar hij voegt eraan toe dat Europa vooral meer investeringen nodig heeft. ‘De overheid moet meer investeren.’
‘Een eenmalige cheque zal slechts tijdelijk de consumptie stimuleren’, waarschuwt Geert Gielens, hoofdeconoom van Belfius. ‘Het zou me verbazen dat de bedrijven dan hun productiepark uitbreiden. Het monetair beleid kan niet duurzaam de groei verhogen. De ECB kan de banken stimuleren meer leningen te geven en zo de investeringen aan te zwengelen. Daarom zijn de extra TLTRO’s (goedkope ECB-kredieten aan banken die meer kredieten verstrekken) een zeer goede maatregel.’
Paul De Grauwe, hoogleraar aan de London School of Economics, is positiever over helikoptergeld dan de bankeconomen. ‘Ik sta niet afkerig tegenover helikoptergeld. Er is geen enkele reden om te wachten. Maar er is ook een stimulerend begrotingsbeleid nodig. Dan pas heb je een echt relancebeleid.’
Is helikoptergeld gevaarlijk?
De risico’s op korte termijn zijn beperkt. Helikoptergeld zal wellicht de inflatie doen stijgen, maar dat is ook de bedoeling.
Het wellicht belangrijkste gevaar is dat te veel geld in de economie wordt gepompt, waardoor de inflatie fors stijgt. ‘Het frequent gebruik zal leiden tot meer inflatie zonder dat de groei toeneemt’, beklemtoont Gielens. ‘Monetair beleid alleen kan geen duurzame hogere groei creëren.’
‘Het risico is van politiek-economische aard’, zei Turner enkele weken geleden in een interview met De Tijd. ‘Zodra het taboe verdwijnt, kunnen politici in de verleiding komen om te veel geld te drukken.’ Dat risico bestaat in principe alleen in landen waar de regering een invloed heeft op het beleid van de centrale bank. In de eurozone is de ECB onafhankelijk.
Toch ziet Vanden Houte ook voor de eurozone mogelijke problemen. ‘Als je één keer helikoptergeld creëert, zal de verleiding groot zijn om het bij de minste onweerswolk opnieuw te doen. Helikoptergeld kan ook een splijtzwam worden voor de monetaire unie. In landen die moeite hebben met de niet-conventionele maatregelen van de ECB zal het vertrouwen in het monetair beleid voort dalen. Je mag dan veel klachten verwachten bij het Duits Grondwettelijk Hof.’
Voorts zal de ECB politieke keuzes moeten maken en zich daardoor blootstellen aan kritiek. Krijgt elke inwoner, elk gezin of elke volwassene hetzelfde bedrag?
Zal de ECB helikoptergeld creëren?
Er is weinig kans dat de ECB in de nabije toekomst effectief helikoptergeld creëert. Praet: ‘Het is niet gepast een volgende set maatregelen te bespreken. De vraag is of het opportuun is zo’n extreem instrument te gebruiken.’ ECB-voorzitter Mario Draghi zei vorige week dat de ECB het gebruik van helikoptergeld nog niet heeft bestudeerd of besproken. ‘Het is boekhoudkundig en juridisch complex.’
Volgens Vanden Houte is helikoptergeld nog niet voor morgen. ‘Het gaat nog niet slecht genoeg. Het moet eerst branden vooraleer men zal blussen.’
