Fair trade, ecologisch, ethisch. Tal van labels en certificaten moeten de consument overtuigen dat alle misbruik in de betrokken productieketens is verdwenen. Maar je mag ze niet zomaar vertrouwen, waarschuwt een nieuw rapport.
Het grote experiment is mislukt! Dat is de vernietigende conclusie van een Amerikaans rapport van 235 pagina’s over een decennium pogingen van duizenden bedrijven, overheden, middenveldorganisaties en vrijwilligers om de consument via labels en certificaten eerlijke handel te garanderen.
Veel van ’s werelds grootste ‘multi stakeholder’-organisaties die via het toekennen van ethische labels eerlijke handel nastreven, falen in hun missie. Ze slagen er niet in het ethisch gedrag van bedrijven en multinationals te verbeteren.
Integendeel, ze worden vaak gebruikt om misbruiken in de productieketen onder de mat te vegen, regeringen af te raden actie te ondernemen en zo het status quo in de betrokken sector te behouden.
Consumenten mogen de toenemende stroom aan productlabels in de winkels – gaande van ‘fair trade’ en ‘ecologisch’ tot ‘ethisch’ of ‘biologisch’ – dan ook niet zomaar vertrouwen, luidt de harde conclusie.
Van bosbeheer tot textiel
Het rapport ‘Not fit for Purpose’, dat wereldwijd 40 grootschalige vrijwilligersorganisaties onderzocht – waaruit onder meer bekende ethische labels zoals ‘Fairtrade International’ en ‘Rainforest Alliance’ voortkwamen – analyseerde tien jaar werking van deze ‘multi stakeholder’-initiatieven, waarbij wereldwijd ruim 10.000 bedrijven in 170 landen zijn betrokken. Daaronder ook tal van multinationals, zoals Nike, Coca-Cola, Nestlé, Shell en Apple.
Het zijn telkens goedbedoelde initiatieven, die vaak ontstonden in de jaren negentig, en destijds de bedoeling hadden om tal van mensenrechtenproblemen in de onderliggende productieketen bloot te leggen en aan te pakken. Vaak met de steun van westerse overheden en internationale ngo’s. En dat in uiteenlopende economische sectoren, gaande van bosbeheer, cacao, suiker, palmolie en textiel tot visserij, elektronica, diamanten en kinderspeelgoed.
Maar in plaats van de mensenrechtenproblemen op te lossen, hebben de meeste initiatieven volgens MSI Integrity – de Amerikaanse ngo die samen met enkele Harvard-professoren de studie opzette – vaak het omgekeerde effect. Overheden worden door de nauwe banden met deze multi-stakeholderorganisaties in slaap gewiegd en gaan ervan uit dat alle problemen in de productieketen opgelost zijn. Terwijl de overheid net het omgekeerde zou moeten doen en die gevoelige economische sectoren strenger zou moeten controleren.
Belangenconflicten
Niet het minst omdat in veel van de door MSI Integrity onderzochte initiatieven – maar niet alle – de grote bedrijven die in de sectoren actief zijn, operationeel de overhand hebben. Vertegenwoordigers van arbeiders en werknemers in de betrokken sectoren zijn vaak niet of ondervertegenwoordigd in de bestuursorganen. Doorlichtingen van de betrokken productieketens zijn zelden onaangekondigd en worden vaak door de betrokken bedrijven zelf betaald, waardoor er belangenconflicten ontstaan. De transparantie en rapportering zijn vaak ondermaats. En klokkenluiders worden niet of nauwelijks beschermd en aangemoedigd.
Fairtrade International reageerde inmiddels in The Guardian op de kritische studie door te stellen dat het in het rapport een van de beste scores krijgt. En dat het sommige problemen – zoals het gebrek aan economische macht van boeren, mijnwerkers en arbeiders in sommige economische sectoren – net zelf probeert aan te pakken. Fairtrade International benadrukt wel dat ‘geen enkel initiatief ooit wetten en overheidscontrole kan vervangen’. En dus ook ethische labels niet.
