Sommige economische concepten zijn moeilijk te begrijpen. Neem de handelsbalans. De definitie valt nog mee. De handelsbalans meet het verschil tussen de uitvoer en de invoer van goederen en diensten. Een overschot op de handelsbalans van België betekent dat we als land meer goederen en diensten uitvoeren dan invoeren. Een tekort is precies het omgekeerde.
De moeilijkheid en het onbegrip begint wanneer we ons de vraag stellen wat de betekenis is van een tekort (of een overschot) op de handelsbalans. We worden in het antwoord op die vraag nog altijd sterk beïnvloed door mercantilistische ideeën. Die werden bijzonder populair ten tijde van Lodewijk XIV. Diens eerste minister, Colbert, volgde een strategie die tot doel had handelsoverschotten te creëren. Dat zou goed zijn voor Frankrijk omdat die overschotten toelieten goud te accumuleren. En dat zou de macht van Frankrijk versterken. Bovendien, zo dachten de mercantilisten, is een overschot op de handelsbalans heilzaam omdat het door de expansie van de uitvoer ook de binnenlandse tewerkstelling stimuleert.
Die ideeën blijven populair. Vandaag meer dan ooit. Dankzij Trump kennen ze een heropflakkering. Een overschot op de handelsbalans is goed. Voor sommigen is het zelfs een teken van nationale deugdzaamheid. Een handelstekort daarentegen is slecht. Een tekort wordt als een falen gezien. Ook als een kost. Zo verklaarde een bekende Vlaamse China-watcher op de VRT onlangs dat “het handelstekort met China ons (België) de laatste tien jaar 17 tot 20 miljard had gekost”. Alsof we bij het kopen van Chinese producten alleen hebben betaald en nog altijd wachten op de levering van de goederen.
Soms goed, soms slecht
Een land heeft een overschot op de handelsbalans als het meer goederen en diensten produceert dan dat het er zelf consumeert. Bij een tekort is het omgekeerd: het land geeft dan meer uit aan goederen en diensten dan het produceert. Niets laat ons toe te besluiten dat een overschot goed is en een tekort slecht. Het hangt er allemaal van af.
Een tekort kan heel goed zijn als het bijvoorbeeld toelaat buitenlandse investeringsgoederen te kopen die tot een duurzame economische groei zullen leiden. Een overschot kan slecht zijn als de onderliggende oorzaak is dat het land te weinig investeert. Dat is bijvoorbeeld het geval van Duitsland, dat grote overschotten op de handelsbalans opstapelt vooral omdat het weinig besteedt aan publieke investeringen. Zuiderse landen in de eurozone daarentegen hebben in het verleden grote handelstekorten opgestapeld omdat ze te veel besteedden aan consumptiegoederen.
Handelsoverschotten kunnen soms goed en soms slecht zijn, zoals dat ook het geval is met handelstekorten. De overschotten van Duitsland zijn niet goed voor de Duitsers en de tekorten van zuiderse landen van de eurozone waren niet goed voor de inwoners van die landen.
Het onbegrip over de betekenis van een handelsbalans leidt dikwijls tot slecht beleid. Voor Trump is het grote tekort op de Amerikaanse handelsbalans een bewijs dat Amerika onfair wordt behandeld door protectionistische maatregelen in de rest van de wereld. Dus wil hij importtarieven instellen om het Amerikaanse handelstekort weg te werken.
Het probleem hiermee is dat importtarieven geen invloed hebben op het handelstekort. Ze verminderen weliswaar de invoer. Maar ook de uitvoer wordt negatief beïnvloed, en wel om twee redenen. Ten eerste doen de importtarieven de importprijzen stijgen en dus ook de productiekosten in de exportsector. Minder export dus. Ten tweede volgen er meestal tegenmaatregelen door andere landen die de export doen dalen.
Als Amerika zijn handelstekort wil doen dalen, zullen de Amerikanen meer moeten produceren dan dat ze consumeren. Dat wordt heel moeilijk nu Trump de belastingen heeft verminderd, wat de Amerikanen nog meer zal doen consumeren. Ondanks de protectionistische maatregelen zullen de Amerikaanse handelstekorten nog blijven stijgen. We mogen nog meer uitzinnige tweets verwachten van de Amerikaanse president, die de rest van de wereld de schuld zal geven voor de stijgende Amerikaanse handelstekorten.
