Honderden kilo’s plasticfolie. In de verwerkingscentrale van de afvalintercommunale Imog in Harelbeke neemt de berg dagelijks toe. En dat leidt tot kopzorgen, want net als andere afvalverwerkers wereldwijd raken de West-Vlamingen het plastic niet meer kwijt. De afvoerbuis zit verstopt omdat China bepaalde soorten niet meer wil verwerken.

Vandaag importeert het land de helft van het wereldwijde plastic-, koper- en papierafval. Als ‘fabriek van de wereld’ gebruikten de Chinezen dat om nieuwe producten te maken. De schepen die goedkope producten in het Westen afleverden, keerden vaak vol afval terug. De rijkere landen betaalden maar wat graag om van hun afval af te zijn.

Maar de Chinezen zijn het beu de vuilbak van de wereld te zijn. Zeker wie in de afvalindustrie werkt. De rauwe documentaire ‘Plastic China’ – die viraal ging voor de autoriteiten ze kon censureren – toont hoe de inwoners van een dorp in de oostelijke provincie Shandong, onder wie veel kinderen, in een haast onmenselijke omgeving overleven door plastic te sorteren.

Met haar campagne tegen ‘yang laji’ of buitenlands afval verandert de Chinese regering het geweer van schouder. Vanaf januari sluit China officieel de grenzen voor een hele reeks afvalstromen, wat de pollutie moet verminderen en de volksgezondheid verbeteren. Dat leidt nu al tot schokken op de markt.

‘Het wordt duurder voor afvalintercommunales om bepaalde plastics kwijt te raken’, zegt Christof Delatter, die voor de Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) het afvalbeleid opvolgt. ‘Sommige vinden zelfs geen afnemers meer. Recyclagebedrijven en afvalintercommunales gaan door een bijzonder moeilijke periode.’

Verspil nooit een goede crisis, luidt het adagium. Volgens milieuorganisaties wereldwijd is dit het moment om het globale afvalbeleid te herzien. ‘Als we aan ons afvalbeleid vasthouden, zullen tonnen waardevol en recycleerbaar materiaal domweg worden verbrand’, zegt Rob Buurman, directeur van Recycling Netwerk. ‘Deze Chinese afvalcrisis is een opportuniteit om over te schakelen op een hoogwaardige recyclage. Zo kan de regering een stap zetten naar een echte lokale en circulaire economie.’

Ook Joke Schauvliege (CD&V), Vlaams minister van Leefmilieu, ziet de crisis als een kans. Ze wijst erop dat Europa de verpakkingsrichtlijn op dit moment herbekijkt en dat de doelstellingen ambitieuzer kunnen. Schauvliege wil ook een lager btw- tarief voor producten uit gerecycleerde plastics bestuderen of een wettelijk minimum voor het gerecycleerde aandeel van bepaalde producten vastleggen.

Meer plastic dan vis

De wereldwijde afvalberg groeit immers razendsnel. Elke minuut worden wereldwijd 1 miljoen plastic flesjes gekocht. De helft daarvan wordt ingezameld voor recyclage, maar slechts 7,00 % wordt gebruikt om nieuwe flessen te produceren. De rest belandt op de afvalberg of in de oceaan. Tegen 2050 zal er in de oceaan meer plastic dan vis zijn.

Europa en zeker België doen het beter (zie grafiek). Een derde van het plastic in ons land wordt gerecycleerd. De rest wordt gebruikt voor de energieproductie via een verbrandingsoven. Er wordt ook steeds selectiever ingezameld.

Maar die inspanningen dreigen nu verloren te gaan, luidt het bij afvalintercommunales. De Openbare Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) heeft geen precieze cijfers voor Vlaanderen over het transport naar China, maar schat dat het jaarlijks om 40.000 tot 50.000 ton gaat.

‘We zamelen in een van onze afvalparken plasticfolie apart in’, zegt Ann Desaegher van de West-Vlaamse afvalintercommunale Ivvo. ‘Door de Chinese beslissing breiden we die selectieve inzameling niet uit naar onze andere afvalparken, want we vinden niemand om die plasticfolie af te nemen. Collega-intercommunales schakelen over op verbranding, maar ik vind dat niet kunnen. We kunnen toch moeilijk aan de burger vragen om uitgebreid te recycleren, vervolgens dat afval van de ene plaats naar de andere transporteren en dan gewoon alles verbranden? Ook al recupereer je daar energie mee, het is niet de manier om verantwoord met afval om te gaan.’

Bij Imog in Harelbeke zoekt Johan Bonnier naar oplossingen in Europa, maar ook hij heeft weinig succes. ‘Omdat China zo lang een oplossing voor de recyclage van bepaalde plastics bood, is er in Europa geen recyclagecapaciteit. Je voelt de druk om nu meer te verbranden. Maar dat staat haaks op het principe van de circulaire economie waar de politiek de mond van vol heeft. Bovendien demotiveert het de burger die een inspanning doet om afval selectief te recycleren.’

Goedkope petroleum

Dat er geen Europese capaciteit is, heeft met centen te maken, stelt Bonnier. ‘De markt investeert niet in recyclagebedrijven, want het is voordeliger nieuw plastic te produceren op basis van goedkope petroleum dan oud plastic te recycleren. Er is een initiatief van de overheid nodig als we de verpakkingsindustrie willen verplichten haar verantwoordelijkheid te nemen.’

Volgens Delatter zal de markt inspelen op de leegte die China achterlaat. ‘We hadden lang het voordeel dat de containerschepen die in de Antwerpse haven naar China vertrokken ons afval meenamen. Mede daardoor was het investeringsklimaat beperkt. Nu de Chinese afzetmarkt verdwijnt, zien een aantal bedrijven zoals Suez en Veolia opportuniteiten. Ze overwegen in extra recyclagecapaciteit te investeren. Maar we moeten eerlijk zijn: hoe die markt zal evolueren op langere termijn, is op dit moment koffiedik kijken.’

‘Het is voor politici niet populair om regels op te leggen en vrijhandel staat terecht hoog op de politieke agenda’, zegt Delatter. ‘Maar het wringt dat de producenten van plastic niet worden geconfronteerd met waar hun materiaal uiteindelijk belandt – als een nieuw product of op de bodem van de oceaan.’

MOENS, B. De afvoerbuis voor afval zit verstopt. De Tijd, 2017-12-02, 11.