Er is de suikertaks. De tabakstaks. En nu ook de lage emissiezone in Antwerpen. Stuk voor stuk belastingen waarmee armeren in onze samenleving zwaarder geraakt worden.
Antwerpen is trots. Vanaf februari wordt het de allereerste stad in België met een lage emissiezone. Wat wil zeggen dat vervuilende wagens niet gratis mogen rondrijden in de stad. In de praktijk gaat het om oudere dieselwagens of heel oude benzinewagens. Ofwel: wagens die doorgaans meer bij sociaal zwakkeren te vinden zijn, omdat zij de tweede- of derdehandsmarkt op moeten om zich een auto aan te schaffen.
Toeval? Niet echt. Er zijn verschillende, recent ingevoerde belastingen die mensen in een lagere inkomensklasse zwaarder treffen. Zoals de suikertaks, die frisdranken een stuk duurder maakt. Ook daar zijn sociaal zwakkeren het grootste slachtoffer. Net als bij de tabakstaks. Of zelfs de Lotto, waar in verhouding meer laaggeschoolden meespelen.
“Er zijn nog wel meer voorbeelden te bedenken van belastingen die sociaal zwakkeren harder treffen”, zegt armoedespecialist Ive Marx (Universiteit Antwerpen). “De Turteltaks en heel wat milieu- en consumptieheffingen zijn niet gedifferentieerd naar inkomen. Daardoor krijg je het effect dat rijken minder en armen in verhouding zwaarder geraakt worden.”
‘Crapuleus’
Natuurlijk zijn de belastingen er niet zomaar gekomen. Bedoeling is om met de belastingen het gedrag van mensen mee te sturen. Zoals het gebeurde bij roken. Gezien de maatschappelijke kosten van tabak en de gevolgen voor de gezondheid was het aangewezen om die zwaarder te belasten. Individu en samenleving werden er beter van. Alleen: daar was de belasting zwaar genoeg om een gedragsverandering voor elkaar te krijgen. Bij de suikertaks en ook de lage emissiezone in Antwerpen bestaan daar twijfels over.
“Het Antwerps stadsbestuur zou maatregelen moeten en kunnen nemen om alternatieven zoals het openbaar vervoer aantrekkelijker te maken”, zegt Dirk Lauwers (UGent). “Helaas zien we de kwaliteit van het openbaar vervoer eerder afnemen dan verbeteren. Je zou ook autodelen bij ouderen kunnen promoten. Flankerende maatregelen die er voor zorgen dat sociaal zwakkeren minder hard worden geraakt. Alleen zie je daar in de praktijk dus weinig van. En om echt effect te hebben zou men in het stadsverkeer het gebruik van alle diesels – ook de nieuwste modellen vervuilen zo’n twintig keer meer dan een benzinewagen – moeten ontmoedigen. En zo ook op termijn de tweedehandsmarkt milieuvriendelijker maken.”
Nog een voorbeeld van een belasting die zwakkeren in de samenleving harder treft, is de Turteltaks. Die krijgen alleenstaanden zwaarder doorgerekend dan andere bevolkingsgroepen. “Crapuleus”, volgens professor fiscaal recht Michel Maus (VUB). “Er moest iets worden gedaan aan de put die ontstaan is door de groenestroomcertificaten, maar dat kon ook op een faire en correcte manier.”
‘Weinig lawaai’
Niet voor niets startte Maus een actie om een aparte fiscaliteit voor alleenstaanden in het leven te roepen. “Het herverdelend principe achter belastingen – de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten – is voor een groot deel verdwenen. Je kunt wel argumenteren dat je het gedrag van mensen wil veranderen, zoals bij roken of de vettaks, maar de realiteit is vaak complexer dan dat. Als je de belastingen verhoogt op basisproducten, tref je lagere inkomens in verhouding veel meer. En vreemd genoeg wordt daar weinig lawaai rond gemaakt.”
