Wie onlangs over Franse wegen naar het zuiden reed, kwam wellicht boze boeren tegen. Maar wie draagt de schuld van de lage melkprijzen? Professor landbouw-economie Xavier Gellynck (UGent) ziet meerdere factoren. ‘Boeren moeten creatiever zijn, ze werken nog op de oude manier.’
Een bijzondere oproep was het van voorzitter Piet Vanthemsche van de Boerenbond: dat de klant eens gaat klagen. Dit zei hij naar aanleiding van het plan van de Belgische melkboeren om net zoals hun Franse collega’s de wegen te blokkeren, om zo een prijsverhoging van hun melk af te dwingen. Vanthemsche legt de verantwoordelijkheid bij de consument: “Terwijl het barre tijden zijn voor de boeren, vertrekt de rest van het land op vakantie.” Volgens Vanthemsche ligt de sleutel voor een betere prijs bij de consument: die moet druk leggen. Maar hoe doe je dat? In de Delhaize vragen om duurdere tomaten? Aan de klant vragen dat hij van zijn winkel eist dat die de boeren beter vergoedt, klinkt bijzonder naïef en onuitvoerbaar. Toch kun je het Vanthemsche niet kwalijk nemen. Hij wil vooral géén blokkade. “Een barricade houdt geen steek, dat is archaïsch denken”, stelt Xavier Gellynck, professor landbouweconomie aan de universiteit van Gent. “Maar de verantwoordelijkheid bij de klant leggen, is ook wat kort door de bocht. De hele keten is in feite verantwoordelijk.”
De boer zelf dus ook?
“De melkboeren hebben na het afschaffen van het melkquotum meteen gedacht: wij gaan meer produceren. En daarmee is het probleem ontstaan. Het is immers niet de productie die telt maar de afzet. Er moeten klanten zijn.”
Het is dus vooral een probleem van overaanbod?
“Er is vooral een overaanbod aan bulkproducten. De boeren zetten te weinig in op producten met een toegevoegde waarde. Melk wordt verwerkt in UHT-melk, bulkkaas en melkpoeder. Dat zijn gemakkelijke, industriële producten. Er wordt niet het maximum uit de grondstof gehaald. Voor varkenskwekers geldt hetzelfde. Wat doe je met je vlees? Verkoop je het voor gemakkelijke worsten of om Parmaham te bereiden?”
Kortom, de boer moet creatiever zijn?
“Er is een gebrek aan marktgerichtheid. De boer denkt nog steeds: zeg mij wat ik moet maken en ik maak het. Er is meer nood aan knowhow. Die is aanwezig hoor, er zijn heel wat experten, maar het dringt niet door tot de vele kleine familiebedrijven”.
Boeren denken enkel aan ‘produceren, produceren, produceren’?
Dat was vijftig jaar lang wel het adagium. Na WOII besloot Europa om het toenmalig voedseltekort serieus aan te pakken, men reguleerde de landbouw. De boer hoefde zich niets aan te trekken van de markt en moest gewoon zo veel mogelijk produceren. Het systeem werkte wonderwel, het voedseltekort werd in vijftig jaar tijd omgezet tot een overschot. In 1992 besloot men het beleid te veranderen. Landbouwers moesten weer voor de markt en niet voor Europa produceren. En daar is het aardig misgegaan. Opeens dienden de landbouwers zelf te weten waar zij hun producten moesten afzetten en tegen welke prijs. Nu, men heeft meer dan twintig jaar de tijd gehad om te veranderen, maar de meesten hielden vooral vast aan het oude denken: blijven produceren en achteraf klagen voor een ‘eerlijke prijs’. Zo werkt het niet”.
De prijs die zij krijgen, bepalen de verwerkingsbedrijven. Zij dragen ook verantwoordelijkheid.
“België telt veel kleine landbouwbedrijven die hetzelfde product aanbieden. Dan is het toch logisch dat de verwerkers een lage prijs kunnen afdwingen? Je kunt het hen zelfs amper kwalijk nemen. Landbouwbedrijven moeten hun structuur aanpassen. Hun grootte maar ook hun kennis en hun management. Zorg dat je belangrijk bent. Bundel bijvoorbeeld de krachten in een soort holding zodat je samen een prijs kunt afdwingen”.
Brengt schaalverkleining niet net meer op? Landbouw dichter en directer bij de klant zou lucratief zijn.
“Dat kan zeker een lucratief model zijn, maar dergelijke kleine bedrijven die op de lokale markt gericht zijn, houden de voedingsindustrie niet in stand. Het kan hoogstens een oplossing bieden aan 10 procent van de landbouw.”
