VS-president Donald Trump zit op militaire ramkoers met Iran en escaleert een handelsconflict met China. Ook Europa en ons land ontsnappen niet aan de globale machtsstrijd om energie- en handelsroutes.
Als vastgoedmagnaat schreef Donald Trump het boekje The art of the deal, over het belang van diplomatiek onderhandelen in de zakenwereld. Nu grijpen hij en zijn veiligheidsadviseur John Bolton naar een forser recept: gunboat diplomacy, het sturen van een armada slagschepen om een tegenstander op andere gedachten te brengen.
Het vliegdekschip USS Abraham Lincoln kwam dit weekend met een bijhorend flottielje aan in de Rode Zee, in reactie op de Iraanse stap om een deel van zijn nucleair programma te hervatten dat ook voor kernwapens kan worden gebruikt. Zo zal Iran zijn voorraad zwaar water en verrijkt uranium niet langer beperken. Tegelijk draait Trump ook China de duimschroeven aan: de importtarieven op 200 miljard dollar (bijna 178 miljard euro) aan Chinese goederen zijn vrijdagnacht verhoogd van 10,00 naar 25,00 %.
Beide acties kunnen vergaande gevolgen hebben voor Europa en België. “Zowel onze economie als onze trans-Atlantische relaties kunnen door deze crisissen in zwaar weer terechtkomen”, zegt David Criekemans, expert geopolitiek aan de Universiteit Antwerpen.
De spanning met Iran zou zich snel kunnen laten voelen in hogere prijzen aan de pomp. “De oliemarkten worden nerveus omdat dagelijks 17 miljoen vaten olie, een vijfde van de globale bevoorrading, de Straat van Hormuz voor de Iraanse kust passeren”, zegt Criekemans, “terwijl de kans op gewapende incidenten tussen de VS en Iran groeit, nu er meer Amerikaans militair materieel naar de regio wordt aangevoerd.” Naast het oorlogsschip stuurt het Pentagon grote B52-bommenwerpers en Patriot-luchtafweerraketten.
In de regio loopt de spanning op. De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) meldden dat nabij de haven van Fujairah “geprobeerd werd om vier vrachtschepen te saboteren”. Onduidelijk is wie er achter zit.
Iran dreigde in april al de nauwe scheepslanen in de Straat van Hormuz, tussen de Golf van Oman en de Arabische Zee, te blokkeren als de VS de druk verhogen. In het kielzog van de VS zitten ook Saudi-Arabië en Israël met de vinger aan de trekker omwille van hun rivaliteit met Iran in Syrië, Irak, Jemen, Libanon en de Palestijnse gebieden.
Europa zit tussen hamer en aambeeld. De Britten, Fransen en Duitsers blijven het nucleair akkoord van 2015 met Iran steunen, waar Trump vorig jaar uitstapte. Maar ze verwerpen het Iraanse ultimatum dat nog meer bepalingen van het akkoord op de schop zal doen als ze Iran binnen 60 dagen niet helpen om aan VS-sancties te ontkomen.
De Europeanen blijven wel dialoog boven troepenopbouw verkiezen. Criekemans: “Dit kan in de NAVO een probleem worden als de VS bondgenoten om militaire steun verzoeken, omdat de economische belangen tegengesteld zijn. Iran is wegens zijn gasvoorraden, waarmee Europa zijn energieafhankelijkheid van Rusland wil verkleinen, een strategische partner voor de EU.”
Europa houdt Iran ook liever te vriend omdat China een kortere goederentreinverbinding van zijn 21ste-eeuwse Zijderoute naar Europa doorheen Iran en Turkije plant (naast de langere Russische route). Dat zien de VS met lede ogen aan omdat dit ‘One Belt, One Road-project’ EU-lidstaten economisch en politiek zeer afhankelijk maakt van Peking. De Iraanse en Chinese crisis liggen in die zin dichter bij elkaar dan op het eerste zicht lijkt. Als VS-president Trump en de Chinese leider Xi Jinping intussen hun groeiend handelsgeschil niet kunnen oplossen – en er een opbod van wederzijdse importheffingen volgt – kan dit volgens de Europese Commissie en het IMF leiden tot een dramatische groeivertraging van de Europese én de wereldeconomie.
Transitlanden
Daarnaast dreigen Trump en Xi de Europeanen politiek onder druk te zetten om een kant te kiezen, een groot verleidingsspel dat eigenlijk al bezig is. België kan dan in een moeilijke spreidstand komen te staan. Via de containerhavens van Antwerpen en Zeebrugge lopen handelsroutes naar de VS en China. “Wij komen dan in een veel volatielere omgeving terecht”, zegt Criekemans. “Als er op de wereldmarkt meer protectionisme komt door hogere importtarieven, komen transitlanden als België en Nederland in zwaar weer terecht. Vlaanderen als regio ziet zelfs 80,00 % van zijn economie gelieerd aan de export.”
Met uiteenlopende belangen en met Europese verkiezingen in zicht blijft een coherent EU-antwoord op het Amerikaans-Chinees handelsconflict uit. “We stellen vast dat Europa in verspreide slagorde werkt, zoals steeds”, zegt Criekemans. Je ziet landen die door hun economische verwevenheid ook politiek beginnen samen te werken met China. En er zijn landen die de Amerikaanse bezorgdheden delen dat China telkens een loopje neemt met het intellectueel eigendomsrecht van onze technologie.”
Het echte verhaal intussen is volgens Criekemans de strijd om de controle van de standaarden die de technologie begeleiden. “Stel dat China zijn sociaalkredietsysteem zou exporteren (waarbij mensen scores krijgen voor hun gedrag, onder meer tegenover het centrale gezag, MR) krijgen we ook hier een totaal ander samenlevingsmodel”, zegt hij. “Er is nood aan één Europese strategie om onze eigen techstandaarden te zetten.”
