- Nobelprijs naar gedragseconoom Richard Thaler
- Hij onderzocht hoe psychologie beslissingen beïnvloedt
- Obama en Cameron gebruikten zijn inzichten
Als jonge econoom hield Richard Thaler al een lijstje bij, getiteld ‘domme dingen die mensen doen’. Dat lijstje leidde langs een paar omwegen naar de Nobelprijs Economie.
Toen Thaler, nu 72, zijn academische carrière begon, domineerde binnen de economie nog het idee dat mensen perfect rationele economische actoren zijn die handelen uit eigenbelang. Toch, merkte hij op, nemen ze vaak beslissingen die op lange termijn helemaal niet in hun voordeel zijn. Ze houden er ongezonde gewoontes op na of sparen te weinig voor hun pensioen.
Het werk van die andere Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en zijn collega Amos Tversky, de grondleggers van de gedragseconomie, deed hem beseffen dat die domme beslissingen geen toeval waren, maar systematische denkfouten. De mens is maar beperkt rationeel, houdt zich het liefst aan de sociale norm en er zijn grenzen aan zijn zelfbeheersing.
Een van Thalers bekendste werken is Nudge(2008), dat hij samen schreef met voormalig Witte Huis-adviseur Cass Sunstein. Met nudging, of ‘een zetje geven’, kunnen overheden en bedrijven hun burgers of klanten in de gewenste richting beïnvloeden. Traditioneel probeert de overheid het gedrag te sturen met geld: door belastingen te heffen op junkfood bijvoorbeeld, of door milieuvriendelijke wagens te subsidiëren. Men gaat er daarbij van uit dat de mens als homo economicus zal uitrekenen wat het beste voor hem is.
Bij nudging wordt het gedrag niet gestuurd met geld, maar via psychologische technieken. Door gezond eten een prominentere plaats te geven in de kantine of de supermarkt, bijvoorbeeld. Of door voor zaken als orgaandonatie en pensioensparen het uitgangspunt te veranderen: in plaats van te wachten tot mensen zich registreren, kun je hen ook automatisch intekenen en hen de kans geven zich uit te schrijven. Opt-out in plaats van opt-in. Dat levert soms spectaculaire resultaten op.
Thaler, geboren in New Jersey, zorgde er vooral voor dat gedragseconomie een prominentere plaats kreeg binnen het veld. Maar de jury zag ook het resultaat van zijn inzichten op het beleid. Politici gingen gretig met de inzichten aan de slag. De Britse premier David Cameron installeerde een Behavioral Insights Team (BIT), dat economische maatregelen moest toetsen aan de gedragswetenschap. Amerikaans president Barack Obama liet zich adviseren door Sunstein en Thaler.
De Nobelprijswinnaar maakte zijn werk ook breed toegankelijk, met populairwetenschappelijke werken en zelfs een optreden in de film The big short uit 2015, waarin hij blackjack speelt naast actrice Selena Gomez en uitleg geeft over de hot-hand fallacy: een denkfout waarbij mensen verwachten dat iets wat zich nu voordoet, zich ook in de toekomst zal voordoen. Bijvoorbeeld geluk bij blackjack.
Na de bekendmaking liet Thaler weten het prijzengeld ‘zo irrationeel mogelijk’ te zullen spenderen.
De Nobelprijs Economie is overigens geen echte Nobelprijs. De prijs gaat niet terug tot het testament van Alfred Nobel, maar werd door de Zweedse centrale bank voor het eerst toegekend in 1969. De erelijst wordt gedomineerd door Amerikanen; met Thaler komt daar dus nog eentje bij.
Thaler in de praktijk
- Richard Thalers theorie rond nudging wordt steeds breder toegepast. Beleidsmakers stelden bijvoorbeeld vast dat burgers zelfs met een verhoogde premie niet te overtuigen waren om hun daken te isoleren, terwijl ze er financieel wel beter van werden. Na een onderzoek bleek dat mensen er vooral tegen opzagen hun zolder op te ruimen. In plaats van een nog hogere premie werd een zolderruimdienst gesubsidieerd. Gevolg? Vijf keer meer mensen isoleerden hun dak. In de Verenigde Staten verbruiken gezinnen dan weer minder energie, als ze op hun factuur te zien krijgen hoe veel minder andere gezinnen verbruiken. In ons land experimenteerde de fiscus vorig jaar met nudging, op de aanmaningsbrieven voor late betalers. Bij een versie werd bijvoorbeeld toegevoegd hoeveel belastingbetalers wél op tijd betalen. Een andere versie vermeldde wat er met het belastinggeld gefinancierd wordt. En nog een andere onderstreepte de gemiddelde deurwaarderskosten voor late betalers. Vooral die twee laatste versies leidden tot een snellere betaling.
- Een door Thaler beschreven paradox binnen de economie is de zogenaamde winner’s curse, de vloek van de winnaar. Bij een veiling is de winnaar vaak de grote verliezer, omdat hij bij gebrek aan goede informatie vaak te veel betaalt voor het aangeboden stuk. ‘Wil je als docent wat geld verdienen, vul dan een bokaal met muntstukken en laat je klas erop bieden. Je houdt er gegarandeerd geld aan over.’
- In 2008 nam Thaler samen met Nederlandse collega’s het spelprogramma Deal or no deal onder de loep. Ze toonden aan dat de kandidaten in het spelprogramma, waar grote sommen geld te winnen waren, meer risico gingen nemen wanneer hun eerdere verwachtingen niet uit waren gekomen, ten goede of ten slechte.
