Het klinkt bizar: een topman uit de staalsector wordt de nieuwe directeur van Vredeseilanden. Maar voor Luc Bonte zelf is het evident: ‘De cirkel is rond.’

‘Ik heb in Zuid-Afrika dingen gezien die ik nooit meer zal vergeten.’ (Foto: Dries Luyten)
‘Bij ngo’s werken alleen maar geitenwollensokkendragers en bedrijfsleiders hebben allemaal een dikke buik en roken sigaar.’ Luc Bonte moet lachen als hij de heersende vooroordelen op tafel gooit. Er werden veel vraagtekens geplaatst toen het nieuws bekend werd dat de voormalige topman van ArcelorMittal in Gent op 1 april de nieuwe directeur wordt van Vredeseilanden. Wat zoekt een staalman bij een niet-gouvernementele organisatie? Voor de 58-jarige Luc Bonte mag die overstap dan een ‘evidente beslissing’ zijn, bij Vredeseilanden was er wel wat wantrouwen, zo blijkt. ‘Ik heb vernomen dat het proces om voor mij te kiezen heel lang heeft geduurd. Maar ik ben heel blij dat ze de stap hebben genomen. Vredeseilanden is een dynamische ngo die nieuwsgierig is en die wil bijleren, dat is belangrijk. Nu is het mijn taak om het vertrouwen van alle werknemers te winnen.’

Duurzaamheid staat centraal in de missie van Vredeseilanden. Het is misschien niet onlogisch dat er wantrouwen heerst tegenover iemand die zo’n hoge positie bekleedt in een staalbedrijf, dat toch niet meteen met duurzaamheid wordt verbonden?

Luc Bonte: ‘Duurzaamheid is nochtans altijd de rode draad geweest in mijn carrière. Ik heb een doctoraat behaald waarin ik onderzoek deed naar zonne-energie. Na enkele omzwervingen kwam ik in 1984 terecht bij Sidmar in Gent. Het was nooit mijn doel om in de industrie te werken, maar ik had gehoord dat het een goede werkgever was. Mijn ogen zijn daar echt opengegaan. Mijn toenmalige chef, Herman De Roo, was een heel inspirerende figuur. Hij peperde ons in dat je als bedrijf een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebt. Je moet genoeg verdienen om je medewerkers te kunnen betalen en je moet ervoor zorgen dat ze in alle veiligheid kunnen werken. Je moet dus ook zorgen dat de milieu-impact zo laag mogelijk is. Niet alleen voor je werknemers, maar ook voor de buurt rond het bedrijf.’

‘Sidmar werkte daar hard aan en ik neem aan dat het bedrijf daarin geen uitzondering was. In de jaren 90 kampten we met een
dioxineprobleem in onze sinterfabriek. De wetenschap stond voor een raadsel. Met man en macht zijn we erin geslaagd een oplossing uit te dokteren. Ik heb collega’s gezien die op de rand van een zenuwinzinking stonden, zo doordrongen waren ze van hun verantwoordelijkheidsbesef. Dat vormt je als mens. In mijn huidige functie bij ArcelorMittal ben ik voortdurend bezig met duurzaamheid. Ik ben verantwoordelijk voor het invoeren van goede praktijken in de hele groep. Het is onder meer mijn taak fabrieken te begeleiden in het zuinig omspringen met water.’

Werd u op een dag wakker met het besef dat u bij een ngo wilde werken? Of was het meer een geleidelijk proces?

Bonte: ‘Wie mij kent, reageerde niet verrast, ook niet bij ArcelorMittal. Maar voor mezelf was het nooit een doel. Ik ben van de ene kans in de andere gerold. Zo kwam ik in 2008 als sitedirecteur in contact met wat nu ‘Ondernemers voor Ondernemers’ heet. Dat is een organisatie die bedrijven en ngo’s in contact brengt om samen projecten uit te voeren, voor ondernemers in het zuiden. Sidmar is trouwens een stichtend lid van die organisatie, iets wat nauwelijks geweten is.’

‘Het boeide mij meteen. Het is fantastisch dat ngo’s en bedrijven rechtstreeks met elkaar in dialoog kunnen gaan. De meningen botsen vaak, maar dat is net het interessante. Le choc des idées jailliet la lumière, nog zoiets wat ik op Sidmar heb geleerd. Ik merkte er dat bedrijfsleiders heel graag iets willen doen voor de Derde Wereld, maar dat ze het liever zelf willen doen. Omdat ze ngo’s niet vertrouwen en denken dat het geld onderweg blijft plakken. Als je dan toch realiseert dat bedrijven en ngo’s samen projecten realiseren, is dat fantastisch. Ik werd gevraagd om Fons Verplaetse op te volgen als voorzitter en dat heeft mijn interesse alleen maar aangewakkerd. Vredeseilanden wilde lid worden van onze organisatie. Uit de gesprekken met de toenmalige directeur Luuk Zonneveld merkte ik dat we in onze ideeën op dezelfde lijn zaten. We wilden tonen dat ondernemen ook iets positiefs kan zijn. Toen Luuk directeur werd van de Belgische Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden (BIO), heb ik niet lang getwijfeld om mij kandidaat te stellen.’

U heeft een doctoraat geschreven over zonne-energie. Was u niet liever aan de slag gegaan in een bedrijf dat met groene energie bezig is?

Bonte: (denkt na) Na mijn doctoraat wilde ik dat heel graag. Maar de enige sector die toen bezig was met zonne-energie, was het leger. Zonder een moreel oordeel te vellen… Ik zag het niet zitten om militaire toepassingen uit te vinden. Bedrijven waren er toen echt niet mee bezig. Met ons labo in Gent werden we voor gek verklaard. Terwijl wij wel de eerste waren om een toepassing te ontwikkelen waardoor zonne-energie kon worden overgezet op het net. Maar we waren te vroeg voor de markt.’

Bang van zwarte mannen

In hoeverre hebben uw ervaringen als topman in Zuid-Afrika meegespeeld in uw beslissing?

Bonte: ‘Ik heb daar dingen gezien die ik nooit meer zal vergeten. Ik kwam toe toen er in Alexandria, een van de armste townships van Johannesburg, rellen aan de gang waren. Er werden mensen levend verbrand… Die geur zal ik nooit meer vergeten. We hadden 140 Zimbabwaanse medewerkers aangeworven, omdat het aartsmoeilijk was om geschoold personeel in Zuid-Afrika te vinden. Ten tijde van de rellen hebben we die Zimbabwanen bescherming moeten geven, omdat de Zuid-Afrikanen hen bedreigden. Wat mij ook altijd zal bijblijven, is de schrik die ik ervaren heb toen ik met mij auto voor een verkeerslicht stond, waar tientallen donkere mannen stonden te wachten. Tot ik doorhad wat ze daar stonden te doen. Ze waren aan te wachten op een aannemer, die zoveel mannen op zijn vrachtwagen laadde als hij die dag nodig had om het werk te doen. Door zulke ervaringen ga je relativeren waar we ons in België allemaal druk om maken.’

Hebt u er dan geen problemen mee dat u er werkte voor een multinational in een land waar de werknemers niet van dezelfde sociale bescherming kunnen genieten als in België? Neem nu de opstanden in de mijnsector, waar de werknemers protesteren tegen het feit dat ze zo worden uitgebuit.

Bonte: (lange stilte) ‘Het is niet aan mij om te oordelen. Maar wat ik heb gelezen, is dat de werknemers in de mijnsector heel goed worden betaald. Zuid-Afrika is een heel complex land. Ik denk dat mensen die hun lot niet kunnen beïnvloeden, en het ook niet altijd begrijpen, heel gefrustreerd reageren. Dat mondt dan uit in geweld.’

‘Daarom is opleiding zo belangrijk.ArcelorMittal is daar intens mee bezig. We selecteren bijvoorbeeld honderd studenten die we bijspijkeren in wiskunde, fysica en chemie. De beste onder hen krijgen een beurs om verder te studeren. We hebben ook een eigen opleiding, waar we 1.000 mensen toelaten, terwijl we er zelf maar 300 nodig hebben. Zo dragen we bij aan de Zuid-Afrikaanse maatschappij. En dat allemaal met goedkeuring van Lakshmi Mittal.’

Dat is verbazend. Want Mittal wordt toch afgeschilderd als iemand voor wie winst op de eerste plaats staat. Getuige de verontwaardiging over de sluitingen in Luik en het Franse Florange.

Bonte: ‘Hij wordt gedemoniseerd! Ik vind dit heel moeilijk om over te praten. Het is een bijzonder ondankbare taak om mensen te ontslaan. Maar soms moet je het doen om erger te voorkomen, om ervoor te zorgen dat je bedrijf niet over de kop gaat. Ook ik heb het moeten doen, en dat heeft mij getekend. Je kan alleen maar proberen om zo goed mogelijk voor de mensen te zorgen. Maar anderzijds biedt deze crisis gigantische opportuniteiten, in die mate dat ik meen dat ik meer kan betekenen bij Vredeseilanden dan bij ArcelorMittal.

Hoe bedoelt u dat?

Bonte: ‘Dit is een heel bijzondere crisis. We worden met de eindigheid van onze planeet geconfronteerd, meer dan ooit tevoren. Door deze crisis zijn meer en meer mensen ervan overtuigd dat we ons economisch model moeten herdenken. Niet het kapitalisme overboord gooien, maar een andere vorm van kapitalisme. En dat is net waar Vredeseilanden mee bezig is. Vredeseilanden pretendeert niet de oplossing te kennen. Ze beschouwen zichzelf als laboratorium om alles uit te proberen. En ja, je weet dat 90 procent zal mislukken. Je kan alles plat rationaliseren. Maar soms moet je er gewoon voor gaan. In het leven moet je niet wachten tot de storm voorbij is, het gaat erom dat je in de regen danst. (surft naar de website van Vredeseilanden) Kijk, als ik dit allemaal lees, krijg ik kippenvel. Het klikt zodanig met alles wat mij bezighoudt, dat dit de juiste beslissing is. De cirkel is rond.’

U bent in voormalig Congo geboren. Speelt dat een rol in uw beslissingen?

Bonte: ‘Ik heb er gewoond tot ik zes jaar was, dan zijn we moeten vertrekken omdat het te gevaarlijk werd, wegens de onafhankelijkheidsstrijd. Maar toch bewaar ik er herinneringen aan. Mijn vader heeft veel gefilmd, en ik bekijk die filmpjes nog regelmatig. Hij werkte er in een bank en op een dag belandde een van de zwarte medewerkers in de gevangenis. Er was van hem in de krant een lezersbrief verschenen waarin hij het opnam voor de onafhankelijkheid. Toen hij vrijkwam, wilde niemand hem natuurlijk nog aannemen. Maar mijn vader heeft zijn nek uitgestoken en is bij de directeur voor de man gaan pleiten. Hij zei dat hij de verantwoordelijkheid op zich nam om hem opnieuw in dienst te nemen. Er bestaat een filmpje waarop je ziet dat een zwarte familie bij ons op bezoek is en een gigantische fruitmand afgeeft om mijn vader te bedanken. Misschien heb ik daar wel mijn rechtvaardigheidsgevoel meegekregen. De eerste keer dat ik naar Afrika terugkeerde, was voor het werk. En het is vreemd, maar ik had meteen het gevoel dat ik thuis kwam.’

Op 1 april bent u de nieuwe directeur van Vredeseilanden. Van staal naar voedsel, wordt dat een grote stap?

Bonte: ‘Jazeker. Maar ik heb mogen ervaren bij ArcelorMittal dat een organisatie leiden meer is dan puur specialistenwerk. Vredeseilanden heeft een fantastisch team met specialisten, en op hen zal ik beroep doen als het nodig is. Maar ik ben ervan overtuigd dat ik vanuit mijn ervaring veel zal kunnen bijdragen.’

Bron: De Tijd