Volgens de prognoses stijgt het loon van bedienden vanaf Nieuwjaar met 3,50 %. Ook andere werknemers en ambtenaren krijgen een automatische loonindexering, maar dat gebeurt niet voor iedereen op hetzelfde tijdstip of op dezelfde manier .
Op basis van het inflatiecijfer dat gisteren gepubliceerd werd, raamt de hr- dienstverlener SD Worx dat de lonen van zo’n 520.000 bedienden vanaf Nieuwjaar met 3,5 0 % zullen stijgen. Dat is het gevolg van de jaarlijkse indexering.
Dankzij die indexering houden de bediendelonen gelijke tred met de evolutie van de levensduurte. Ook bijna alle andere werknemers en alle ambtenaren krijgen een loonindexering om hun koopkracht op peil te houden, maar het tijdstip en de omvang van de aanpassing verschillen. Een overzicht.
Werknemers
Er bestaat geen algemene wet die de loonindexering in de privésector oplegt. ‘De koppeling van de lonen aan de inflatie varieert van sector tot sector. Hoe en wanneer de lonen in een bedrijf geïndexeerd worden, is vastgelegd in collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) op sectorniveau’, zegt Stijn Demeestere, advocaat arbeidsrecht bij Deloitte Legal.
Een heel beperkt aantal sectoren kent geen loonindexatie, wat betekent dat werkgevers in die sectoren de lonen niet moeten indexeren. Het gaat om zo’n 1 % van de werknemers in de privésector. ‘In de praktijk zien we dat werkgevers in die sectoren de lonen soms op eigen initiatief indexeren’, zegt Geert Vermeir, juridisch adviseur bij het kenniscentrum van de hr-dienstverlener SD Worx.
Hoe gebeurt de indexering voor wie er recht op heeft?
‘De indexering gebeurt altijd op basis van het afgevlakte gezondheidsindexcijfer’, zegt Vermeir. De gezondheidsindex meet de prijsevolutie van een lijst goederen en diensten, maar houdt – in tegenstelling tot de ‘gewone’ consumptieprijsindex – geen rekening met tabak, alcohol, benzine en diesel. ‘Afgevlakt’ betekent dat er gerekend wordt met het gemiddelde van de gezond heidsindexen van de jongste vier maanden. Grosso modo vallen de indexeringssystemen uiteen in twee groepen, al zijn er nog variaties binnen elke groep.
Vast indexpercentage met spil
Het loon van bijna anderhalf miljoen werk nemers wordt met een vast percentage verhoogd zodra een vooraf bepaald spilindexcijfer of een drempel wordt overschreden. ‘Werknemers en werkgevers weten niet precies wanneer het loon geïndexeerd zal worden, maar wel met hoeveel. Doorgaans is dat 2 %, al kan het ook bijvoorbeeld 1 % zijn’, legt Vermeir uit.
Het gebruikte spilmechanisme verschilt van sector tot sector. Zo stijgen de lonen van het zorgpersoneel uit de private ziekenhuizen en de woonzorgcentra (paritair comité 330) met 2 % bij het bereiken van de overheidsspil, die ook geldt voor de salarissen van de ambtenaren. Ook de lonen in de scheikundige en de farmaceutische nijverheid (paritaire comités 116 en 207) stijgen in een spilmechanisme met 2 %, maar de timing verschilt.
Daardoor kreeg het zorgpersoneel dit jaar in mei 2 % opslag, terwijl dat in de scheikundige en de farmaceutische nijverheid al in maart gebeurde.
Vast indexmoment
In het tweede type worden de lonen op vaste momenten aangepast. ‘In dat systeem is wel het tijdstip, maar niet de omvang van de indexering bekend. De hoogte van de aanpassing hangt af van de evolutie van de inflatie in die periode’, zegt Vermeir. Voor 1,2 miljoen werknemers gebeurt de loonaanpassing jaarlijks, voor de overgrote meerderheid in januari. Dat is bijvoorbeeld het geval voor arbeiders in de voedingsnijverheid (paritair comité 118), de horeca (paritair comité 302) en de ongeveer 520.000 bedienden in het paritair comité 200. Ruim 300.000 werknemers zien hun loon sneller aangepast worden: maandelijks, tweemaandelijks, driemaandelijks, viermaandelijks of halfjaarlijks.
Krijgen alle werknemers in een bedrijf eenzelfde indexering?
‘De indexering kan er zijn voor alle werknemers, maar in sommige sectoren worden alleen de sectorale minimumlonen, de zogenaamde baremieke lonen, geïndexeerd’, zegt Demeestere. ‘Werknemers die meer verdienen, hebben dan geen recht op een sectorale loonindexering. Of hun loon stijgt slechts met het bedrag waarmee het minimumloon toeneemt.’
Een ander voorbeeld zijn de bedienden uit de scheikundige nijverheid. Daar worden sectoraal alleen de lonen van de werknemers met geclassificeerde of gebaremiseerde functies geïndexeerd. ‘Al kan de werkgever wel een ruimere indexering toepassen’, zegt Vermeir.
Wat met de andere looncomponenten?
Als het basisloon door indexering stijgt, gaan ook enkele andere componenten van het loonpakket omhoog.
Zo wordt het vakantiegeld berekend als een percentage van het brutoloon. Doorgaans zijn ook de stortingen door de werkgever in een groepsverzekering of pensioenfonds bepaald als een vast percentage van het loon. De eindejaarspremie hangt vaak af van het brutoloon van december.
Ook bepaalde premies, zoals ploegen- of nachtpremies, kunnen stijgen. Soms stemmen ze overeen met een bepaald percentage van het brutoloon, in andere gevallen wordt het premiebedrag zelf geïndexeerd.
Kunnen de lonen ook dalen door een indexering?
De indexering van lonen wordt meestal geassocieerd met een loonsverhoging. Maar bij een dalende inflatietrend kan het indexcijfer negatief worden (voor sectoren met vaste indexmomenten) of kan de indexering vertragen (voor sectoren met een vast indexpercentage). Dat was bijvoorbeeld het geval in de eerste vier maanden van 2023. In de bankensector (pc 310), die elke oneven maand indexeert, kunnen de lonen daardoor in mei 2023 zeer licht gedaald zijn.
In de praktijk is een negatieve indexering heel uitzonderlijk. ‘In een aantal paritaire comités zijn afspraken gemaakt over wat er gebeurt bij een negatieve indexering’, zegt Vermeir. ‘De afspraak kan zijn dat negatieve indexering niet wordt toegepast, of dat de negatieve indexering wordt verrekend bij de volgende positieve indexering. Werkgevers zijn dan verplicht die afspraken te volgen.’
Zijn er geen sectorale afspraken, zoals in paritair comité 200 voor de bedienden, dan kan een werkgever zelf beslissen of het loon van de werknemers al dan niet wordt verminderd.
Kan een werkgever afwijken van de indexering, bijvoorbeeld omdat het bedrijf niet veel financiële marge heeft?
‘Als er een indexering vastgelegd is in de sectorale cao’s, dan moet een werkgever verplicht de lonen indexeren. Hij kan niet op eigen houtje beslissen geen of een lagere indexering door te voeren. Ook een overeenkomst met de werknemer waarin die laatste verzaakt aan de indexering is nietig’, zegt Demeestere. ‘Wat wel kan, is dat de werkgever en de werknemer tot een akkoord komen over een loonsverlaging, die de indexering neutraliseert. Dat gebeurt in de praktijk soms bij het hoger kaderpersoneel. Daartoe wordt een bijlage bij de individuele arbeidsovereenkomst gevoegd.’
Ook bedrijven in moeilijkheden moeten de lonen indexeren volgens de regels. ‘Die bedrijven hebben te lijden onder de hoge loonkosten en stellen soms aan vakbonden voor in een collectieve arbeidsovereenkomst een collectieve loonsverlaging overeen te komen om ontslagen te vermijden of het aantal te verminderen. Vaak zien we evenwel dat de vakbonden geen draagvlak vinden onder het personeel en toch eerder opteren voor een ontslag met sociaal plan’, zegt Demeestere.
Als een werknemer weer aan de slag gaat na een periode van tijdelijke werkloosheid en er in die tussentijd een indexering is geweest, dan ontvangt hij het geïndexeerde loon.
Ambtenaren
De ambtenarensalarissen worden automatisch geïndexeerd. Daarvoor wordt gewerkt met de spilindex van de overheid.
Hoe werkt het systeem van de spilindex?
Bereikt of overstijgt de afgevlakte gezondheidsindex een bepaalde waarde – de spilindex – dan worden de ambtenarensalarissen met 2 % verhoogd. De spilindex zelf wordt na elke overschrijding ook vermeerderd met 2 %.
Wanneer wordt de indexering doorgevoerd?
De ambtenarensalarissen worden twee maanden na de overschrijding met 2 % verhoogd. Dit jaar was er in april een overschrijding van de spilindex, waardoor de ambtenarenlonen in juni met 2 % zijn gestegen.
Voor 2024 verwacht SD Worx geen bijkomende overschrijding van de spilindex. De volgende overschrijding wordt in februari 2025 verwacht, waardoor de ambtenarenlonen in april 2025 zouden indexeren.
