Vakbonden en werkgevers moeten afspraken maken over hoe de productiviteit in de bedrijven kan worden verhoogd, en over de verdeling van de vruchten daarvan, zegt Jan Smets.
Er is in ons land nood aan een strategie op de middellange termijn die verschillende uitdagingen – concurrentievermogen, werkgelegenheid, begroting – samen aanpakt. Dat zegt Jan Smets, tot begin dit jaar de gouverneur van de Nationale Bank. En die strategie moet kunnen rekenen op een ruime consensus, voegt hij eraan toe.
Smets verwijst naar een precedent: de Gemeenschappelijke Verklaring over de Productiviteit die de sociale partners in 1954 goedkeurden en waarin ze erkenden dat economische groei nodig was om sociale vooruitgang te boeken.
‘Productiviteit is de grote determinant van welvaart en een goede verdeling van die welvaart is cruciaal om de groei duurzaam te maken’, zegt de oud-gouverneur.
Hij doet zijn voorstel in het boek ‘Economie en het goede leven’, dat vandaag verschijnt en waarin hij als econoom zijn visie geeft op een aantal hete hangijzers. Nu hij met pensioen is, kan hij vrijuit spreken.
Over de Belgische overheidsfinanciën bijvoorbeeld. ‘Er zijn weinig excuses om de begroting niet verder op orde te brengen’, schrijft hij. ‘Te vaak schermen de politici met het argument dat ze geen maatregelen willen nemen die het economisch herstel in gevaar brengen. Is de conclusie dan dat het nooit het goede moment is om het tekort aan te pakken? Dat raakt kant noch wal.’
Over de hoge overheidsschuld: ‘Toen ik in 1972 mijn proefschrift aan de Gentse universiteit indiende, was de Belgische schuldenlast al groter dan in de meeste andere landen. Bijna een halve eeuw later worstelen we er nog steeds mee. Grote sier maken met overmatige schulden is niet billijk, want te vaak moet dat worden uitgezweet door de volgende generaties. Te veel schuld is daarom niet alleen economisch maar ook moreel verwerpelijk.’
Smets spaart zijn kritiek op de automatische loonindexering en de loonnorm niet. ‘De combinatie van indexering en een loonnorm beantwoordt zeker niet aan wat economen in hun handboeken zouden bepleiten. De loonnorm maakt het niet onder alle omstandigheden mogelijk een ontsporing tegen te gaan, de aanpak blijft eerder remediërend dan preventief, en de algemene indexering vernauwt de ruimte voor differentiatie van loonstijgingen.’
En nog: ‘Het pleidooi voor meer koopkracht, dat politiek zo luidt klinkt, is hol wanneer het blind steunt op te beperkte remedies zoals de ongebreidelde aanpassing van inkomens aan de levensduurte. Koopkracht moet verdiend worden dankzij productiviteit. Indien niet verwordt ze tot geleende welvaart.’
Smets analyseert ook de arbeidsmarkt. ‘Onder meer door de vergrijzing dreigt het arbeidsaanbod niet meer te volstaan om aan de vraag te voldoen. De gevolgen daarvan kunnen divers zijn, maar in alle gevallen schadelijk. We moeten daar iets aan doen. En dat vergt een nieuwe kijk op de arbeidsmarkt. Een kijk waarbij niet alleen aandacht gaat naar de prijs van arbeid – die natuurlijk verder moet worden beheerst – maar meer naar de aanbodkant van de arbeidsmarkt, zeg maar de beschikbaarheid van arbeidskrachten in de nodige aantallen en kwalificaties.’
De oud-gouverneur neemt de verdediging van de economische wetenschap op zich. ‘Economie is een blije wetenschap, omdat ze oplossingen aanreikt. Smets verwijst naar de stelling van de Griekse filosoof Aristoteles dat economie geen doel op zich is, maar een manier om het goede leven te realiseren.
En hij voegt eraan toe: ‘Een kandidaat om het goede leven in de hand te werken is de behoorlijk functionerende markteconomie. Die geeft goede prikkels voor het ondernemerschap en de economische dynamiek. Maar om ieders talent aan bod te laten komen is ook voldoende (sociale) inclusie nodig. Er is overigens geen contradictie tussen dynamiek en inclusie, wel integendeel.’
Jan Smets – Economie en het goede leven – 2019, Polis, 208 blz., 22,50 euro.
