In een vertwijfelde poging de val van de olieprijs tot staan te brengen, vergadert het oliekartel Opec vanaf donderdag in Wenen over een verlaging van de olieproductie. Het ooit zo machtige kartel wordt van tenminste drie kanten belaagd.
1Vertrek Qatar
Maandagochtend maakte Qatar, goed voor rond 4,20 % van Opecs olieproductie, bekend zijn lidmaatschap van de club per 1 januari op te zeggen. Uniek is zo’n stap niet. Eerder stapten Ecuador, Gabon (tijdelijk) en Indonesië (definitief) al uit Opec. Zij deden dat omdat ze het lidmaatschapsgeld niet meer wilden betalen, en/of meer olie wilden produceren dan het kartel voor hen had besloten.
Qatar daarentegen stapt eruit omdat het landje olie niet meer zo interessant vindt. Het gaat zich nog meer dan tot nu toe toeleggen op de export van (vloeibaar) aardgas, een activiteit waarin Qatar een van de grootste in de wereld is. Alleen Rusland exporteert meer gas dan Qatar.
Bovendien is gas een groeimarkt, en olie waarschijnlijk niet meer. Juist nu klimaat een factor wordt, heeft gas veel betere papieren dan olie. Qatar is niet de eerste die dat ontdekt. Shell heeft zichzelf al omgebouwd van (vooral) olieconcern naar (vooral) gasconcern.
2 Wat doet Saoedi-Arabië?
Dat Qatar het oliekartel vaarwel zegt, is één ding. Maar wat als Saoedi-Arabië zelf zou opstappen? Dan is het in één klap gedaan met het kartel.
Tot voor kort leek zo’n scenario ondenkbaar. Maar een maand geleden maakte het Koning Abdullah Centrum voor Oliestudies en Onderzoek, een Saoedische denktank, bekend een studie te doen naar de vraag: wat zou er gebeuren als Opec ophoudt te bestaan?
Sommigen leiden daaruit af dat Saoedi-Arabië overweegt Opec de rug toe te keren. Dat hoeft niet. Elk land zou bij tijd en wijle moeten onderzoeken waarom het doet wat het doet.
Nu een flink deel van de wereld bezig is met plannen om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstof, moet een echt olieland wel nadenken over scenario’s zoals een dalende vraag naar olie en een tanende macht van het bijbehorende kartel.
Maar het zou ook zomaar kunnen dat de machtigste van alle olielanden op zoek is naar nieuwe allianties om zijn macht te bestendigen. In feite is dat al begonnen. Al twee jaar lang is Rusland, in het verleden in Saoedische ogen de woonplaats van de duivel, een betrouwbare partner van de Saoedi’s.
Dat doet wat met een mens, zo was dit weekeinde te zien in Buenos Aires op de vergadering van de G20. De Saoedische kroonprins Bin Salman liep er met zijn ziel onder de arm rond, gemeden door iedereen vanwege het vermeend in stukken zagen van de Saoedische journalist Khashoggi. Als er al iemand met hem sprak, kreeg hij een standje. Maar toen hij de Russische president Poetin tegenkwam, veranderde hij op slag van houding: een en al grijns en maar highfiven.
3 De Trump-factor
En dan is er nog de minst voorspelbare aller factoren: Donald Trump. Die is al maanden aan het twitteren over Opec. Hij grossiert in tweets als ‘de olieprijzen zijn te hoog, en dat komt weer door Opec. Foute boel!’
Dat zou nog niet zo erg zijn, maar in Washington ligt al enkele maanden een initiatief-wetsontwerp klaar van Republikeinse en Democratische congresleden, dat in feite zou neerkomen op een verbod van Opec.
Deze ‘Nopec-wet’ is opgesteld als een aanvulling op de Sherman-wet, dezelfde wet waarmee ruim een eeuw geleden Standard Oil van Rockefeller werd opgebroken, het machtigste olieconcern dat ooit heeft bestaan.
Op zich is dat niet nieuw. Deze eeuw stemde het Congres al een paar keer voor zo’n wet. President Bush senior en Obama moesten hun veto inzetten om Nopec tegen te houden.
De huidige president zou zo’n veto zomaar eens achterwege kunnen laten. Sterker nog: het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft bekendgemaakt zelf bezig te zijn de Sherman-wet te willen herzien. Opec is er niet gerust op. De organisatie kwam deze zomer al bijeen om het juridische antwoord te zoeken op deze nieuwe dreiging.
Als de Amerikanen inderdaad Opec-leden gaan vervolgen, wordt dat juridisch nieuw terrein. Volgens Erik Denters, aan de Vrije Universiteit specialist op gebied van internationaal recht, kan de ene staat de andere niet veroordelen. ‘Dat is in strijd met het Verdrag van Westfalen van 1648, de juridische basis voor staten.’
Als de Nopec-wet er komt, zegt hij, en zelfs als een Amerikaanse rechter een Opec-land zou veroordelen, is er in principe niets aan de hand. ‘De Amerikaanse justitie heeft geen mogelijkheden om zo’n uitspraak ten uitvoer te brengen. Het is onmogelijk om de tegoeden van zo’n land in beslag te nemen. Dat is in strijd met het internationaal recht. Dit is zinloos.’
Niet iedereen durft te vertrouwen op die onmogelijkheid. Toen Saoedi-Arabië in 2016 werd bedreigd met schadeclaims in verband met de aanslagen op de Twin Towers in 2001, vreesde het land dat zijn eigendommen zouden worden geconfisqueerd, en dreigde het al zijn tegoeden uit Amerika terug te trekken.
Nog maar enkele maanden geleden werd bekend dat Rusland, bang voor nog meer Amerikaanse sancties, het grootste deel van zijn beleggingen in Amerikaanse staatsobligaties heeft geliquideerd.
WAT IS DE OPEC?
De Olie Producerende en Exporterende Landen, Engels afgekort als Opec, werd opgericht in 1960. De leden proberen de oliemarkten te stabiliseren. Opec werd beroemd toen in 1973 een olie-embargo werd afgekondigd tegen de VS, Nederland en nog enkele landen die in de Jom Kipoeroorlog tussen Israël en zijn Arabische buren de zijde van Israël kozen. In feite was dat alleen een actie van de Arabische leden van Opec. Het was het begin van een geweldige prijsstijging van olie, van 3 dollar naar 12 dollar. Dertig jaar later piekte een vat olie op 140 dollar, de laatste jaren schommelt de prijs tussen 40- en 80 dollar.
