Een batterijenfabriek moest ons land naar de top van de nieuwe Europese maakindustrie stuwen. IJdele hoop, er is hier onvoldoende technisch personeel.
‘Je kunt altijd naast een investering grijpen, maar als dat systematisch gebeurt, gaan we beter eens voor de spiegel staan.’ Dat de Belgische materialengroep Umicore haar Europese fabriek voor batterijmaterialen in Polen en niet in ons land zal bouwen, is voor econoom Geert Noels een wake-upcall. België moet meer inspanningen doen om investeringen in toekomstgerichte en hoogtechnologische maakindustrie aan te trekken. ‘De pijnpunten zijn al lang bekend, maar er is zo weinig kritische reflectie.’
Tegen eind 2020 moet de nieuwe Europese vestiging van Umicore al kathodematerialen leveren voor autobatterijen. In die eerste fase zou de fabriek 400 banen creëren. Burgemeester Bart De Wever (N-VA) en havenbaas Jacques Vandermeiren haalden alles uit de kast om dit kroonjuweel van de ‘industrie 4.0’ naar Antwerpen te halen. Ook minister-president Geert Bourgeois (N-VA) zei dat Vlaanderen een voortrekkersrol moet spelen in batterijtechnologie, die door de opmars van de elektrische wagen belangrijker wordt. Maar van meet af aan maakte Antwerpen (noch Genk) kans om de ‘batterijenfabriek’ binnen te halen. ‘In februari zette ik al de criteria die voor ons van belang waren op een rijtje’, zegt Umicore-ceo Marc Grynberg vandaag in De Standaard. ‘Een goede verstaander kon toen al een goede inschatting maken van de Belgische kansen.’
Meer en goedkopere werknemers
Het lijstje van Grynberg begon bij de beschikbaarheid van voldoende technisch geschoold personeel. Ook concurrentiële loon- en energiekosten, koolstofarme elektriciteit en een goeie logistieke ontsluiting kwamen erop voor. De topman van Umicore legt de vinger op enkele Belgische wonden.
Zeker in Vlaanderen raken vacatures niet ingevuld en is er een groot tekort aan technisch geschoold personeel. Eind april stonden er in Antwerpen nog bijna 2.600 vacatures open voor industriële technici. Volgens minister van Werk Kris Peeters (CD&V), die vrijdag een onderhoud met Umicore had, was een gebrek aan technisch geschoold personeel in België de belangrijkste reden om voor Polen te kiezen. Daar zijn nog voldoende geschoolde werknemers.
Bovendien zijn die ook goedkoper. De regering-Michel mag dan al werk hebben gemaakt van een taxshift om de loonkosten te drukken, de kloof met Polen blijft groot: volgens Eurostat verdient een gemiddelde Pool al snel vier keer minder dan een Belg. Dat beseft ook N-VA-voorzitter De Wever. ‘Wij kunnen en willen niet met Polen concurreren op het vlak van loonkosten.’ Grynberg: ‘Wij concurreren op wereldschaal. Het probleem van arbeidskosten is een probleem van heel West-Europa.’
Alibaba
‘We hoeven de loonkosten niet te braderen tot het niveau van Polen’, zegt Geert Noels. ‘Maar bij zo’n investering speelt veel meer mee dan alleen de loonkosten.’ De onzekerheid rond energiebevoorrading en de kernuitstap, bijvoorbeeld. ‘Thomas Leysen (ex-ceo en huidig voorzitter van Umicore, red.) heeft vaak gehamerd op het belang van een consistente energiestrategie. Als we daar jarenlang blind voor blijven, wreekt zich dat vroeg of laat. Bedrijven verliezen het vertrouwen.’ N-VA-minister Jan Jambon verwees tegenover de VRT naar het goedgekeurde Energiepact, maar twee weken geleden trok zijn eigen voorzitter de kernuitstap opnieuw in twijfel.
Dat de Chinese e-commercegigant Alibaba ondertussen een nieuw distributiecentrum in Luik wil vestigen, vindt Noels geen reden tot euforie: ‘Logistieke banen staan economisch een trap lager dan jobs in de maakindustrie. Ons beleid is te veel gericht op logistieke jobs, die vaak gesubsidieerd zijn en de draagkracht van de sociale zekerheid weinig versterken. In plaats daarvan moeten we ons land weer concurrentieel maken voor maakjobs.’
Ook laaggeschoolden moeten werk hebben, zegt Leo Sleuwaegen, econoom aan de KU Leuven. ‘Maar de multiplicator van logistieke activiteiten is kleiner dan die van de industrie.’
Gezocht: visie
De maakindustrie is een must voor een sterke en gediversifieerde economie, zegt econoom Ivan Van de Cloot, die er voor Itinera een rapport over schreef. Zo scoort België nog steeds sterk op onderzoek en ontwikkeling. Umicore kondigde vrijdag ook aan te investeren in zijn onderzoeksafdeling in Olen. ‘Maar het is een illusie dat we die op termijn kunnen behouden als de productielijnen verhuizen’, zegt Van de Cloot. ‘Je moet vertrouwd blijven met het productieproces om relevant onderzoek te kunnen doen.’
Op loonkosten kunnen we misschien niet concurreren, maar gesprekken met bedrijfsleiders leren Van de Cloot dat die ook van veel andere zaken wakker liggen: het moeilijke sociaal klimaat, de files, de doorlooptijd van vergunningen, het gebrek aan energievisie … ‘Allemaal zaken die we kunnen verbeteren, om onze kansen op investeringen te verhogen.’
‘Het verdwijnen van de maakindustrie is geen noodlot. In landen als Oostenrijk, Zwitserland of Noorwegen is ze aan een renaissance bezig. We kunnen zelfs industrie uit China terughalen. Maar dan moet het een absolute prioriteit worden en heb je visie nodig.’
Waarom kiest Umicore voor Polen?
1. Daar zitten onze klanten.
Het lijkt er sterk op dat Umicore prioriteit heeft gegeven aan een plek dicht bij de afnemers van de kathoden. Dat zijn in de eerste plaats de producenten van herlaadbare lithiumion batterijen. Sinds begin 2017 hebben verschillende Koreaanse batterijenproducenten plannen ontvouwd voor fabrieken in Centraal-Europa. Een van die fabrieken komt op nog geen 100 km van het Poolse stadje waar Umicore zijn vestiging zal bouwen.
2. Betaalbare, geschoolde arbeid
Polen scoort voor werkgelegenheid nog beter dan Vlaanderen. Minder dan 5,00 % van de beroepsbevolking is werkloos (tegenover iets meer dan 6,00 % in Vlaanderen). Er zijn wel grote verschillen binnen Polen. Zo zou er in de provincie waar de Umicore-fabriek verrijst, een werkloosheidsgraad van zo’n 7,00 % zijn. Op het vlak van loonkosten blijven de verschillen groot. Het gemiddelde nettoloon in Polen schommelt rond de 800 euro per maand, in België bedraagt het zo’n 2.000 euro.
3. Hernieuwbare energie
Umicore verzekert dat zijn fabriek alleen groene stroom zal verbruiken. Maar met de keuze voor Polen komt het terecht in het land waar steenkool- en bruinkoolcentrales in 2015 meer dan 80,00 % van het elektriciteitsverbruik dekten. Daardoor heeft het de reputatie een van de meest vervuilende landen van Europa te zijn.
