Stock­holm leer­de de we­reld al cash af­zwe­ren en mu­ziek strea­men. En daar stopt het niet. Tien­dui­zen­den star­ters po­pe­len er om de we­reld te ver­o­ve­ren. Be­lang­rijk­ste re­cept? Een over­heid én een maat­schap­pij die dis­rup­tie om­ar­men. ‘Als je on­der­neemt en mis­lukt, dan is het erg­ste dat kan ge­beu­ren dat je een nieu­we job moet zoe­ken.’

IKEA. H&M. Elec­tro­lux. Al­le­maal mul­ti­na­ti­o­nals die de we­reld ver­o­verd heb­ben. Ze zijn Zweeds, dat wist u wel. Maar wist u ook dat techreu­zen als Spo­ti­fy, King (dat het spel ‘Candy Crush’ be­dacht), Mo­jang (het be­drijf ach­ter ‘Mi­ne­craft’), de vi­deo­bel­dienst Skype en het mu­ziek­plat­form Sound­cloud Zweeds zijn? Ik stap­te dan ook met veel vra­gen over de bloei­en­de lo­ka­le techreu­zen en start-ups uit het vlieg­tuig in Brom­ma, een van de lucht­ha­vens van Stock­holm.

Het is een klei­ne maar fijne hoofd­stad waar je enorm veel bui­ten­land­se talen hoort, met tal­lo­ze hippe eet­ten­ten en kof­fie­bars – de Zwe­den drin­ken er slo­ten van. Je ziet op­mer­ke­lijk veel jon­ge­ren in het straat­beeld. Mo­biel be­ta­len is er de norm en cash geld de uit­zon­de­ring. Het is een pro­pe­re stad ook, en alles lijkt er op wiel­tjes te lopen. Wat een con­trast met Brus­sel, zijn af­brok­ke­len­de tun­nels en vi­a­duc­ten, zijn chaos en zijn on­be­grij­pe­lij­ke in­sti­tu­ti­o­ne­le wir­war…

Ron­nie Leten glim­lacht als ik hem dat voor­leg. De Vlaam­se ma­na­ger leid­de acht jaar lang het Zweed­se con­glo­me­raat Atlas Copco en kent het land als geen ander. ‘Ik had eens een vriend op be­zoek. Hij keek door het raam van mijn ap­par­te­ment naar de stad en zei: ‘Het is on­ge­loof­lijk. Hier werkt alles, maar nie­mand werkt hier blijk­baar’, ver­telt hij. ‘Maar mis­pak u niet: ie­der­een werkt hier hard.’

In­spi­ra­tie­bron

Het suc­ces­ver­haal waar ie­der­een naar ver­wijst, is Spo­ti­fy. De Zweed­se strea­ming­dienst werd in 2008 op­ge­richt en over­tuig­de we­reld­wijd al 60 mil­joen abon­nees. Spo­ti­fy – ge­waar­deerd op 16 mil­jard dol­lar (13,6 mil­jard euro) – is dé grote in­spi­ra­tie­bron voor de lo­ka­le start-ups. Er langs­gaan stond dan ook hoog op mijn ver­lang­lijst, maar er bin­nen­ge­ra­ken lukte niet. De pers­dienst – die al­licht de han­den vol heeft met de beurs­in­tro­duc­tie die op til staat – ant­woord­de zelfs niet op mijn vraag om een be­zoek te mogen bren­gen aan het hoofd­kwar­tier.

Stel u daar maar niet te veel van voor. Geen gi­gan­tisch ruim­te­schip à la Apple hier. Spo­ti­fy’s hoofd­kan­toor be­vindt zich in een ano­niem ge­bouw iets ten noor­den van het cen­trum van Stock­holm waar ik bijna voor­bij wan­del­de. De in­gang? Een deur met een klein Spo­ti­fy-lo­go. En dat­zelf­de logo prijkt op de gevel ter hoog­te van de vier­de ver­die­ping. De so­ber­heid zelve.

De start-up­golf die Stock­holm sinds en­ke­le jaren over­spoelt, ont­stond in het spoor van Spo­ti­fy en uni­corns of een­hoorns – jonge tech­be­drij­ven met een waar­de­ring van meer dan 1 mil­jard dol­lar – als Skype, King en Mo­jang. Qua aan­tal een­hoorns per in­wo­ner moet Stock­holm enkel on­der­doen voor Si­li­con Val­ley.

‘Het jaar 0 van de hui­di­ge start-upsce­ne is 2013’, stelt Jo­seph Mi­chael, ver­ant­woor­de­lijk voor bu­si­ness de­vel­op­ment bij In­vest Stock­holm, het stads­agent­schap dat lo­ka­le (tech)be­drij­ven bij­staat. Hij staat ons te woord in de ca­fe­ta­ria van Epi­cen­ter, een van de his­to­ri­sche hubs pal in het cen­trum van de Zweed­se hoofd­stad. Een plek waar werk­ne­mers sinds 2015 vrij­wil­lig een mi­cro­chip in hun hand kun­nen laten in­plan­ten als al­ter­na­tief voor een toe­gangs­pas en be­taal­kaart (lees inzet).

‘De eer­ste hub in de hoofd­stad – SUP46 – en de eer­ste te­che­vents ont­ston­den in 2013. En ook de hashtag #sthlm­tech (een in­spi­ra­tie voor het Bel­gi­sche #be­tech, red.) wer­den toen ge­lan­ceerd’, zegt hij ter­wijl hij sli­des met de plat­te­grond van Stock­holm erbij neemt om de groei van de techsce­ne te il­lu­stre­ren. ‘Sinds­dien schie­ten de ini­ti­a­tie­ven rond start-ups als pad­den­stoe­len uit de grond.’ Mi­chaels laat­ste slide met de stand van zaken staat zo vol met namen dat de plat­te­grond van de stad amper nog te zien is.

Vol­gens een rap­port van Goog­le telde Stock­holm in 2014 liefst 22.000 tech­no­lo­gie­be­drij­ven. Bijna een vijf­de van de 2 mil­joen in­wo­ners werk­te toen in tech­no­lo­gie­ge­re­la­teer­de func­ties. Pro­gram­meur was de meest cou­ran­te job. De cij­fers zijn van­daag al­licht nog in­druk­wek­ken­der.

Twee we­rel­den

Een van de re­cent­ste hubs is STHLM Music House. Hij ligt op Djürgar­den, een ei­land op een kwar­tier varen van het cen­trum van Stock­holm. En­ke­le me­ters ver­der ligt het AB­BA-mu­se­um.

‘Spo­ti­fy is een voor­beeld, een in­spi­ra­tie’, zegt me­de­op­richt­ster Grace Mc­Ca­ll­um in de loun­ge van de hub, ter­wijl jeug­di­ge on­der­ne­mers rond­om ons in een ty­pi­sche start-ups­feer re­laxed ver­ga­de­ren. ‘Vóór Spo­ti­fy be­stond, zagen jonge en­tre­pre­neurs die met mu­ziek bezig zijn mis­schien niet hoe­veel mo­ge­lijk­he­den er voor hen be­ston­den.’ Door start-ups die mu­ziek en tech­no­lo­gie com­bi­ne­ren samen te bren­gen, wil ze de muren tus­sen de twee we­rel­den slo­pen. ‘Ho­pe­lijk zal het vol­gen­de Spo­ti­fy hier ont­staan’, hoopt ze.

Nog geen half jaar na de op­rich­ting telt STHLM Music House al 50 leden. Een ervan is Gi­gi­tal, een boe­kings­plat­form waar par­ti­cu­lie­ren en con­cer­t­or­ga­ni­sa­to­ren ar­ties­ten kun­nen boe­ken. Op het plat­form is alle mo­ge­lij­ke in­for­ma­tie be­schik­baar over de ar­tiest, zijn con­cer­ten, zijn ma­na­ge­ment en de prijs die hij vraagt voor een op­tre­den. Ook be­ta­lin­gen kun­nen via het plat­form ver­lo­pen.

Givar Sha­ba­ni richt­te Gi­gi­tal samen met zijn vrien­din op. Hun am­bi­tie? Het boe­ken van con­cer­ten voor­goed ver­an­de­ren, de we­reld ver­o­ve­ren. De Zwe­den zien de din­gen on­mid­del­lijk in het groot. Dat moet wel, ge­zien de klei­ne lo­ka­le markt.

Sha­ba­ni staat wel ook met beide voe­ten op de grond. Ter­wijl veel van onze ge­spreks­part­ners op de start-up­hy­pe lij­ken mee te sur­fen, is hij heel re­a­lis­tisch. ‘Je moet veel op­of­fe­ren. En dan nog is de kans klein dat je suc­ces kent. 90,00 % van de start-ups gaat fail­liet’, zegt hij. Sha­ba­ni moest zijn ap­par­te­ment op­ge­ven en weer bij zijn ou­ders in­trek­ken om de kos­ten te druk­ken. De hoge vast­goed­prij­zen in Stock­holm – de stad kreunt al jaren onder een ‘bo­stads­bub­bla’ (hui­zen­zeep­bel) – zijn vaak een strui­kel­blok voor jonge on­der­ne­mers.

In­flux

‘De start-upsce­ne is de jong­ste jaren heel zicht­baar ge­wor­den en de stad is aan­trek­ke­lij­ker voor ta­lent, voor nieu­we be­drij­ven en voor in­ves­teer­ders. Dat leidt tot een grote in­flux van ka­pi­taal en men­sen’, zegt Jo­seph Mi­chael. Het geld stroomt mas­saal toe. Zweed­se start-ups haal­den vorig jaar 1,2 mil­jard euro op om hun groei te fi­nan­cie­ren, waar­van meer dan de helft uit Scan­di­na­vië. Ter ver­ge­lij­king: Bel­gi­sche start-ups ver­za­mel­den vorig jaar zo’n 320 mil­joen euro.

Pa­ral­lel is ook de Stock­holm­se beurs spring­le­vend, wat jonge be­drij­ven een extra fi­nan­cie­rings­mo­ge­lijk­heid geeft en durf­ka­pi­ta­lis­ten een kans om uit te stap­pen. Er waren vorig jaar 69 beurs­in­tro­duc­ties op Nasdaq Nor­dic – de beur­zen­groep waar Stock­holm deel van uit­maakt – voor een to­taal­be­drag van 7,7 mil­jard euro. Dat is beter dan Lon­den en Frank­furt. In juni brak de Zweed­se beurs alle re­cords. Er ver­sche­nen toen vijf nieu­we namen op de beursta­bel­len op een en de­zelf­de dag.

Aan­zui­g­ef­fect

Lauri Ro­sen­dahl, de voor­zit­ter van de beurs van Stock­holm, glim­lacht als hij onze ver­won­de­ring ziet. ‘Het fun­da­ment voor die re­cords ligt in 2012’, ver­telt hij. ‘Na de fi­nan­ciële cri­sis sta­ken alle sta­ke­hol­ders (beurs, ban­ken, con­sul­tants, maar ook de toe­zicht­hou­der en de Zweed­se over­heid) de kop­pen bij el­kaar om uit te vlooi­en hoe ze de fi­nan­ciële mark­ten uit het slop kon­den halen. We iden­ti­fi­ceer­den de pijn­pun­ten en von­den op­los­sin­gen.’ Dat creëerde een aan­zui­g­ef­fect rich­ting beurs (lees inzet).’

Ook bij de fin­tech­hub van Stock­holm flo­reert dat sa­men­wer­kings­mo­del. Hier zijn niet enkel start-ups aan­we­zig, maar straks ook groot­ban­ken, kre­diet­kaart­be­drij­ven en ver­te­gen­woor­di­gers van de toe­zicht­hou­der en het mi­nis­te­rie van Fi­nan­ciën. Sa­men­wer­king, open­heid, trans­pa­ran­tie. Alles wordt in het werk ge­steld om de zaken voor­uit te hel­pen.

‘De Zwe­den staan veel meer open voor ver­nieu­wing dan wij. Dat is de groot­ste les van die maat­schap­pij’, meent Ron­nie Leten. ‘De Vla­min­gen daar­en­te­gen zijn een re­gel­t­jes­volk. We wil­len alles om­ka­de­ren. Maar con­tro­le­ren brengt niets op. Trans­pa­ran­tie, een­voud, snel­heid daar­en­te­gen wel.’

Hij haalt het voor­beeld van de taxi­dienst Uber aan. ‘Bij ons in België zijn er sta­kin­gen en pro­tes­ten ge­weest tegen Uber. In Zwe­den heb­ben de taxi­maat­schap­pij­en zich aan­ge­past, ge­mo­der­ni­seerd, ge­di­gi­ta­li­seerd.’ On­langs bleek ook dat Union, ’s lands groot­ste vak­bond, de dia­loog aan­ging met maal­tijd­le­ve­ran­ciers als De­li­veroo en Uber Eats. Een ver­zoe­nen­de hou­ding die je el­ders in Eu­ro­pa niet ziet.

So­ci­aal vang­net

Het suc­ces van Stock­holm als tech­hoofd­stad kwam niet uit het niets. Het is het re­sul­taat van in­grij­pen­de en struc­tu­re­le ver­an­de­rin­gen die en­ke­le de­cen­nia ge­le­den wer­den in­ge­zet. Begin jaren 90 werd Scan­di­na­vië ge­trof­fen door een diepe vastgoed- en fi­nan­ciële cri­sis, met hoge werk­loos­heid en een re­ces­sie tot ge­volg.

De Zweed­se re­ge­ring de­re­gu­leer­de tal van sec­to­ren om het tij te keren. ‘Er zijn toen fun­da­men­te­le ver­an­de­rin­gen door­ge­voerd, onder meer op het vlak van be­las­tin­gen en pen­si­oe­nen’, ver­telt Leten. ‘Er kwa­men ook sti­mu­lan­sen om men­sen ertoe aan te zet­ten te in­ves­te­ren. Voeg daar het goede on­der­wijs­sys­teem en de on­der­ne­mers­spi­rit aan toe en de wil om in­no­va­tief en tren­dy te zijn en dan volgt het dy­na­mis­me bij wijze van spre­ken van­zelf.’

Een van die re­ge­rings­maat­re­ge­len uit de jaren 90 was een be­las­ting­ver­la­ging voor be­drij­ven die pc’s koch­ten voor hun werk­ne­mers. En mid­den jaren 90 be­slis­te de over­heid een om­vang­rijk glas­ve­zel­net­werk aan te leg­gen. Breed­band­in­ter­net is er al­om­te­gen­woor­dig. Zwe­den staat niet per toe­val al jaren bo­ven­aan op de lijst van lan­den ge­rang­schikt naar hun di­gi­ta­le trans­for­ma­tie. België staat op de 22ste stek. ‘Elke Zweed jon­ger dan 40 groei­de op met een pc in huis’, vatte de durf­ka­pi­ta­list Pär-Jörgen Pärson (North­zo­ne) het on­langs in het tijd­schrift The At­lan­tic samen.

An­de­re Zweed­se troe­ven zijn de meer­ta­lig­heid – de ge­mid­del­de Zweed praat drie talen -, het ef­fi­ciënte en goed­ko­pe school­sys­teem en voor­al het so­ci­a­le vang­net. ‘Als je on­der­neemt en mis­lukt, dan is het erg­ste dat kan ge­beu­ren dat je een nieu­we job moet zoe­ken’, stelt Hen­rik Ryden. Hij is me­de­op­rich­ter van Im­pact Pool, een start-up die fun­geert als job­kan­toor voor ngo’s en in­ter­na­ti­o­na­le in­stel­lin­gen. Het besef dat er een vang­net is, zet aan tot meer ri­si­co’s nemen en tot meer on­der­ne­men. ‘In de VS is dat vang­net er niet. Daar zul­len men­sen nooit alles ris­ke­ren om een idee uit te wer­ken tot een be­drijf. In Zwe­den wel’, zegt Grace Mc­Ca­ll­um. Elin El­ke­hag, die met haar start-up Stil­la een slim­me ‘pad’ ont­wik­kel­de om voor­wer­pen te be­vei­li­gen, gaat zelfs een stap ver­der: ‘Het is geen groot ri­si­co om on­der­ne­mer te zijn in Zwe­den.’

Zwe­den én bui­ten­lan­ders zijn het roe­rend eens: de over­heid speel­de een grote rol in de op­komst van #sthlm­tech en blijft een be­lang­rij­ke on­der­steu­nen­de spe­ler. Met goed­ko­pe le­nin­gen, lo­ka­le agent­schap­pen zoals Stock­holm In­vest, en be­ge­lei­dings­pro­gram­ma’s zoals Sting, naar wiens steun jonge be­drij­ven jaar­lijks hen­ge­len.

Die on­der­steu­nen­de over­heid heeft wel een keer­zij­de. De win­sten uit aan­de­len­op­ties, die in Stock­holm net als in Si­li­con Val­ley welig tie­ren om knap­pe bol­len aan te trek­ken, wor­den tot er­ger­nis van velen soms voor twee derde weg­be­last. Maar Hen­rik Ryden re­la­ti­veert dat. ‘Het is voor veel star­ters min­der een pro­bleem dan voor de grote jon­gens.’ En het zijn net die vele klei­ne, am­bi­ti­eu­ze jon­gens die Stock­holm groot maken.

SEPHIHA, M. In Stock­holm is on­der­ne­men niet enkel voor dur­vers. De Tijd, 2017-10-10, 5.