Waarom verdienen vrouwen nog steeds minder terwijl ze beter opgeleid zijn?

NOBELPRIJS ECONOMIE
Claudia Goldin wint als derde vrouw ooit de Nobelprijs Economie, voor haar jarenlange onderzoek naar de loonkloof. Met de hulp van een Belgische topeconome.

Vrouwen verdienen in de ontwikkelde landen nog steeds 13 % minder dan mannen, blijkt uit Oeso-cijfers. Nochtans zijn er méér hogeropgeleide vrouwen dan mannen. Hoe kan dat?

Het is maar een van de vragen die Claudia Goldin (77) in haar rijke carrière beantwoordde. De Harvard-professor deed meer dan veertig jaar onderzoek naar de positie van de vrouw op de arbeidsmarkt, vooral in de Verenigde Staten. Makkelijk was dat niet. Historische data ontbraken, en vaak gingen collega’s kort door de bocht.

‘Je kunt geen ziekte met medicatie genezen zonder te weten wat het is, en waar het vandaan komt’, zo stelt het Nobelprijscomité. Met haar theoretische en empirische werk toonde de economische historica aan dat de loonkloof complexer is dan vaak wordt aangenomen.

Vijf verrassende inzichten uit het werk van Goldin.

1 Vrouwen profiteren niet per se van meer welvaart

Vóór Goldin in 1990 met haar baanbrekende werk op de proppen kwam, was de stelling eenvoudig. Hoe rijker een land werd, hoe meer vrouwen verdienen, omdat ze vaker werken. Maar haar collega’s verkeken zich op de recente data uit de VS, die inderdaad zo’n trend toonden.
Goldin ging ruim 200 jaar terug in de tijd – geen eenvoudige klus, want vaak werd in bevolkingsgegevens alleen het beroep van de man genoteerd. Daaruit blijkt een heel ander patroon. Vóór de Industriële Revolutie bleek ruim de helft van de getrouwde vrouwen te werken, maar dat percentage daalde tot amper 5 % in 1910. Pas daarna steeg de arbeidsparticipatie opnieuw geleidelijk.
Het is dus lang niet altijd zo dat vrouwen optimaal kunnen profiteren van vooruitgang en economische groei. De industrialisatie maakte het immers moeilijker om thuis te werken en werk te combineren met het gezin.

2 Meer kansen, maar vrouwen kunnen ze niet grijpen

In de vorige eeuw werden de omstandigheden voor vrouwen steeds beter op de arbeidsmarkt. Technologische vooruitgang, de groei van de dienstensector en beter onderwijs maakten vrouwen steeds gewilder op de arbeidsmarkt. En toch konden ze die kansen niet ten volle benutten, stelde Goldin in haar onderzoek vast. Dat komt doordat vrouwen al vroeg beslissingen moeten maken met verstrekkende gevolgen. Erg bepalend is de keuze om te gaan studeren. Vrouwen zagen daar vaak van af, bijvoorbeeld omdat getrouwde vrouwen niet mochten werken in bepaalde beroepen. Wanneer dat later wel mocht, was het te laat om de achterstand in opleiding nog in te halen.
Dat beterde toen, eind jaren 60, de pil haar intrede deed. Door huwelijken en geboortes uit te stellen, steeg het aantal vrouwen die voor een beter betaalde carrière kozen, zo stelde Goldin vast.

3 De loonkloof daalde, maar de discriminatie steeg

Tussen het einde van de 19de eeuw en de Tweede Wereldoorlog verkleinde de loonkloof aanzienlijk. En toch werden vrouwen in die periode ook steeds meer gediscrimineerd. Hoe kan dat?
De lonen van vrouwen hadden veel meer moeten stijgen, op basis van hun opleiding, productiviteit en ervaring. Maar een belangrijke evolutie deed hen de das om. Terwijl mannen en vrouwen initieel per stuk betaald werden, en dus een verloning kregen op basis van hun productiviteit, werd steeds vaker overgeschakeld op een maandloon. Die ‘moderne’ verloning beloonde werknemers voor lange en ononderbroken carrières, wat vooral mannen in de kaart speelde. Tussen 1930 en 1980 werd de loonkloof nauwelijks kleiner in de VS.

4 Beter opgeleid, toch nog steeds minder loon

Terwijl de loonkloof in het verleden verklaard kon worden doordat vrouwen slechter opgeleid waren of voor slechter betaalde beroepen kozen, blijkt dat de huidige loonkloof vooral te wijten is aan het feit dat vrouwen minder krijgen voor hetzelfde werk. Vrouwen belanden vaker in functies waarbij ze minder kansen hebben om door te groeien.
In een vaak geciteerd onderzoek met de Belgische topeconome Marianne Bertrand viste Goldin uit hoe het kan dat vrouwen nog steeds minder verdienen. Dé bepalende factor blijkt de geboorte van het eerste kind te zijn. Terwijl het ouderschap mannen niet benadeelt in hun carrière is dat bij vrouwen wel het geval. Vrouwen worden disproportioneel gestraft, omdat ze na de geboorte van het kind minder kunnen werken. Ze verliezen loon omdat ze een job verkiezen die flexibel genoeg is om te combineren met kinderen. Als een vrouw haar uren terugschroeft, wordt ze daar ook harder voor gestraft. Ze verliest méér dan het percentage teruggeschroefde uren, terwijl mannen net beloond worden omdat ze flexibel blijven. Vrouwen én mannen verliezen daardoor, aldus Goldin. ‘Mannen besteden daardoor minder tijd met hun familie, vrouwen maken minder carrière.’

5 Nobelkloof blijft diep

Claudia Goldin mag voor het grote publiek een nobele onbekend zijn, haar Nobelprijs komt in de academische wereld niet als een verrassing. Clarivate Analytics, dat wel vaker succesvolle voorspellingen maakte, tipte haar drie jaar geleden als mogelijke laureaat.
‘Deze Nobelprijs is absoluut verdiend’, zegt arbeidseconoom Bart Cockx (UGent). ‘Ze heeft baanbrekend werk gedaan over de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt, en veel innovatieve ideeën naar voren geschoven.’
Goldin was de eerste vrouwelijke economieprofessor die benoemd werd aan Harvard. Ze is de tweede vrouw in vijf jaar die een Nobelprijs voor de Economie wint. Maar de Nobelkloof blijft groot. Van de 93 laureaten waren er 90 mannen en slechts 3 vrouwen. Goldin is ook de eerste die de prijs solo wint.
Haar man, Lawrence Katz, is net als zij professor aan de universiteit van Harvard en eveneens een vaak geciteerde econoom. Als er al een loonkloof was binnen het gezin, dan is die gelijk gedicht. De Nobelprijs levert Goldin een geldprijs van 11 miljoen Zweedse kroon (of circa 1 miljoen euro) op.