Vanaf september zullen meer scholen opleidingen sport, kunst en creatie, en kantooradministratie aanbieden in de tweede en derde graad van het technisch en het beroepssecundair onderwijs. Dat blijkt uit de aanvragen die bij Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) binnenkomen en waarover de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) een advies geformuleerd heeft.
Vooral voor sportrichtingen ziet de SERV, een advies- en overlegorgaan van de werknemers- en werkgeversorganisaties, ‘opvallend veel aanvragen’. Ze zijn afkomstig van scholen die zulke opleidingen tot nog toe niet aanboden of die hun aanbod voor het eerst uitbreiden naar tso en/of bso. Waar vorig jaar maar één op de twintig aanvragen over sportopleidingen ging, is dat nu één op de vijf.
De SERV spreekt over een ‘overaanbod’, omdat op het terrein te weinig vraag is naar dergelijke profielen. ‘Met de krapte op de arbeidsmarkt vallen de kansen op een job vandaag nog mee, maar dat kan wijzigen met veel extra instroom’, zegt Mieke Valcke, onderwijsexperte bij de SERV. ‘Zo wordt een mismatch gecreëerd tussen het onderwijsaanbod en de werkvloer.’
Tegelijk ziet de SERV met lede ogen aan hoe het aantal opleidingen tot profielen in de bouwsector, de houtbewerking en de elektriciteit tekortschiet. Voor meubelmakers is er zelfs zo goed als geen onderwijsaanbod. Terwijl de nood aan onder meer dakdekkers en elektriciens in heel Vlaanderen hoog is. ‘Technicus industriële installaties, technicus elektronische installaties en technicus industriële automatisering zijn zware knelpuntberoepen met een zeer grote kans op tewerkstelling in alle provincies’, klinkt het. ‘Maar er zijn te weinig aanbieders.’
Vrije programmatie
De mismatch dreigt alleen maar groter te worden doordat er te weinig afstemming is tussen de onderwijsverstrekkers en de arbeidsmarkt, signaleert de SERV. Vorig jaar gaf de raad advies over 680 aanvragen, dit jaar over slechts 52. Dat komt door de zogenaamde ‘vrije programmatie’, die inhoudt dat scholen richtingen kunnen organiseren zonder een toetsing van de sociale partners. Voor het schooljaar 2024-2025 wordt veel meer gebruikgemaakt van die vrije programmatie doordat de regels versoepeld zijn.
De bedoeling van die versoepe ling was de planlast voor de scholen te verminderen, maar ze veroorzaakt nu wel frustratie bij de SERV. ‘We blijven in het ongewisse over het totale aanbod en kunnen dus ook niet beoordelen of dat evenwichtig zal zijn. De link met de arbeidsmarkt is nog losser geworden.’ Het is onwaarschijnlijk dat de richtingen die worden ingevuld via de vrije programmatie de tekorten zullen opvangen, denkt de SERV. Er is nu eenmaal de vrijheid van onderwijs, die de koepels en netten toelaat zelf te kiezen welke opleidingen ze organiseren. De SERV heeft ‘begrip en respect’ voor die vrijheid, maar roept toch op tot meer samenwerking om scheeftrekkingen te vermijden.
Pijnpunt
Vooral het feit dat opleidingen geschrapt worden zonder dat de werkgevers op de hoogte worden gesteld, wordt als een pijnpunt ervaren. ‘Zo verdween de richting mechanische vormgeving in de Kempen, terwijl het een knelpuntberoep is’, zegt Vickie Dekocker, onderwijsexpert bij de sectorfederatie Agoria. ‘We begrijpen dat een school vaak onvoldoende praktijkleerkrachten vindt of dat de infrastructuur te duur is, maar reik ons dan liever de hand en laat ons samen naar oplossingen zoeken.’
Op de achtergrond speelt een dieper liggende discussie: in welke mate moet het onderwijs jongeren voorbereiden op een job? Het antwoord is niet eenduidig. Voorstanders van een vraaggedreven aanbod wijzen erop dat leerlingen die voor opleidingen kiezen waar naar amper vraag is later sowieso in een andere branche terechtkomen. Tegenstanders benadrukken de al gemeen vormende rol van onderwijs. In hun visie moeten jongeren een opleiding kunnen kiezen die ook aansluit bij hun passies. Daarnaast zijn de noden van de arbeidsmarkt onderhevig aan veranderingen en kan het onderwijs daar niet constant in volgen, klinkt het.
Waarheid in het midden
‘De waarheid ligt in het midden’, meent Valcke. ‘Het onderwijs en de arbeidsmarkt zijn geen gescheiden werelden. Het is ook eerlijker voor jongeren als de twee rekening met elkaar houden. Je wil dat ze straks een job vinden die aansluit bij de opleiding waarvoor ze inspanningen geleverd hebben.’
‘Goed onderwijs bereidt leerlingen voor op de arbeidsmarkt én vormt hen als mens’, zegt Lieven Boeve, topman van Katholiek Onder wijs Vlaanderen, in een reactie. Het gemeenschapsonderwijs GO! erkent dat veel scholen gebruikmaken van de mogelijkheid tot vrije programmatie. ‘Maar we willen er in ons aanbod zeker voor zorgen dat leerlingen na het afstuderen aan de slag gaan in sectoren waar de nood hoog is’, zegt woordvoerster Nathalie Jennes. ‘Maar die studierichtingen kampen met een perceptieprobleem, waardoor minder jongeren ervoor kiezen.’
