De armoede in België daalt, de middenklasse wordt sterker en de lage middenklasse blijft stabiel. Die gunstige trend is niet te danken aan tewerkstelling, maar aan sociaal beleid. Onoordeelkundig besparingsbeleid kan dat tenietdoen, zeggen de cijfers.
Een nieuwe studie over de positie van de lage middenklasse toont hoe sociaal beleid er in België meer dan vroeger in slaagt om werkende gezinnen uit de armoede te tillen. De nieuwe gegevens betekenen een trendbreuk vergeleken met de periode tot 2017. Een vorige studie van armoedespecialist Wim Van Lancker (KU Leuven), die de inkomensevoluties bekeek in de periode 1985-2016, liet vooral een stijgende armoede zien, een afkalvende middenklasse, en kwetsbaarheid bij de lage middenklasse.
De situatie vandaag is net omgekeerd: een dalende armoede, een sterker wordende middenklasse en een stabiele lage middenklasse. Het aantal mensen in armoede is met 2,50 % gedaald in de periode 2018-2022, wat volgens Van Lancker “een uitzonderlijke prestatie” is. De levensstandaard van mensen in armoede en van de lage middenklasse is erop vooruitgegaan. De inkomens van de laagste inkomensgroepen stegen ook voor het eerst in decennia sterker dan die van andere groepen.
Sociaal beleid
Dat heeft niet te maken met de demografie of een hogere tewerkstelling, blijkt uit de studie. Een toegenomen aandeel mensen zonder Belgische nationaliteit zou kunnen betekenen dat er meer kwetsbare gezinnen zijn, maar de cijfers laten net het omgekeerde zien. Ook de vergrijzing van de bevolking verklaart weinig tot niets.
Net zo zou puur op basis van hun inkomen nog altijd 35 % van de bevolking onder de armoedegrens vallen, net als in 2018, en dat ondanks een stijgende tewerkstelling. “De groei van de tewerkstelling zit vaak bij deeltijdsen, of heeft van werkloze gezinnen eenverdienersgezinnen gemaakt”, zegt Van Lancker. “Als maar één iemand in een gezin gaat werken, worden de gezinsleden puur op basis van hun inkomen werkende armen in plaats van dat ze uit de armoede worden getild.”
Sociaal beleid maakt wel een verschil, blijkt uit de studie. In de periode tot 2016 daalden de overheidstransfers, de sociale zekerheid slaagde er minder dan vroeger in om mensen uit armoede te tillen. Sinds 2022 is die kans weer toegenomen, zeker voor huishoudens die een sociale zekerheidsuitkering combineren met een inkomen uit arbeid.
Van Lancker legt het verband met de verhoging van de minimumuitkeringen in de sociale zekerheid: pensioenen, ziekteuitkeringen … “Dat toont het belang aan van de sociale zekerheid om een stijgende individuele tewerkstelling om te zetten in een hogere levensstandaard en een lager armoederisico”, zegt Van Lancker.
De toegenomen overheidstransfers gingen niet ten koste van de hogere inkomensgroepen: hun positie bleef vrij stabiel over de periode 2018-2022. De groep die tot de hogere middenklasse wordt gerekend, bedroeg in 2022 27,20 % (27,80 % in 2018). De groep rijken bedroeg 3,50 % (3,90 %in 2018).
Duurzaam?
“De vraag is: hoe duurzaam is dit effect?”, erkent Van Lancker. Hij verwijst daarmee naar de lopende formatie van de federale en Vlaamse regeringen. Jos Geysels, voorzitter van Decenniumdoelen, waarschuwt de federale en Vlaamse regeringsonderhandelaars voor “gevaarlijke frivoliteiten”, die deze goede resultaten onderuit zouden kunnen halen.
“De nadruk leggen op werk is correct,” vindt hij, “maar dat mantra gebruiken om te snoeien in de sociale zekerheid zou verkeerd zijn.” Net zo waarschuwt Geysels dat het verkeerd is om geld uit de kinderbijslag voor andere doelen te gebruiken, zoals de huidige Vlaamse regering heeft gedaan.
Matthias Somers van de denktank Minerva, die samen met Decenniumdoelen aan Van Lancker vroegen om zijn studie te updaten, maakt zich vooral zorgen over de uiteenlopende trends op het vlak van wonen: hogere inkomens hebben nog meer dan vroeger een eigen woning, maar bij de lagere inkomens gaat het aantal huiseigenaars sterk omlaag.
