Waarom gaan duizenden jongeren achter ‘Jaimy’ aan, een jongen die onterecht verdacht werd van needle spiking? ‘Als tienduizend mensen online zeggen dat hij dat gedaan heeft, denken sommigen dat daar wel iets van aan moet zijn.’
In de wereld van Gen Z zijn klassieke mediakanalen al enige tijd op hun retour. De opmars van Instagram en Tiktok als primaire informatiebronnen brengt de autoriteit van de reguliere media aan het wankelen. Dat werd afgelopen weekend pijnlijk duidelijk toen de 15-jarige Jaimy in talloze filmpjes ‘ontmaskerd’ werd als needle spiker op het We R Young-festival. Onterecht, bevestigden politie en parket niet veel later, maar het kwaad was geschied. Wantrouwen en ongeloof verspreidden zich onder noemers als #needlespiking en #jaimy. Ondanks de officiële vaststelling dat de jongeman hier niets mee te maken had.
De verklaring ligt voor de hand, zegt Jack Berryer (16, vierdejaars Latijn-Grieks) aan de poort van het Sint-Jan Berchmanscollege in Brussel. ‘Niet iedereen leert op school kritisch om te gaan met bronnen.’
Het is eenvoudig om de ‘aanklagers’ van Jaimy een gebrek aan kritisch inzicht te verdenken, maar de realiteit zit ingewikkelder in elkaar, denkt Uriel van Raemdonck (16). ‘Als tienduizend mensen online zeggen dat die jongen dat gedaan heeft, denken sommigen dat daar wel iets van aan moet zijn. Wat politie en parket nadien in het journaal en de krant verkondigen, doet voor veel leeftijdsgenoten dan niet echt meer ter zake.’ De autoriteit van de meerderheid morrelt met andere woorden aan de zeggingskracht van de abstracte overheidsorganen. Zijn vriend Masoud Sediqi (15) valt hem bij. ‘Politie en justitie genieten overigens ook niet bepaald veel vertrouwen tegenwoordig.’ Sediqi raakt daarmee een manco aan dat de perceptie van zijn generatiegenoten overstijgt.
De maatschappelijke instellingen boeten in aan geloofwaardigheid en de traditionele media heten dan slechts hun spreekbuis te zijn. ‘Misschien gebeurt het niet zo vaak als we denken, maar ik geloof wel dat needle spiking een reëel gevaar is’, zegt Van Raemdonck. ‘Waarom zou iemand daarover liegen?’, vraagt Sediqi zich af. Hij hekelt de manier waarop de traditionele media over het fenomeen berichten. ‘Als meisjes zeggen dat ze geprikt worden, moeten we dat toch niet afdoen als massahysterie?’
Maimuna Kaba Jalloh (16) nuanceert. ‘Als de media het over massahysterie hebben, bedoelen ze dat er misschien overdreven gereageerd wordt. De mensen horen over needle spiking en denken misschien te snel dat het ook hen overkomen is.’ Feit of fictie, voor Chloé Vigneran (15) primeert veiligheid. ‘De berichtgeving over needle spiking is belangrijk. Zo weten we dat we op onze hoede moeten zijn.’
Waar ze voor het eerst over needle spiking hoorden? Op @nws.nws.nws (het instagramaccount van de VRT), aan de keukentafel en op Tiktok. Op dat laatste kanaal zouden al langer fimpjes circuleren over het angstwekkende fenomeen. Wanneer dat precies was, kan geen van de jongeren exact zeggen.
Reguliere media moeten opboksen tegen soms erg summiere individuele getuigenissen uit binnen- en buitenland. ‘Ik zag een video van een Amerikaanse vrouw die geneedlespiket werd’, zegt Sawsan Annhari (15). Dichter bij huis is er de getuigenis van het Nederlandse meisje Benthe Prikken, wier naam sommigen deed twijfelen aan de ernst van haar verhaal. Maar alle hilariteit ten spijt verschijnt Prikken al dagenlang bovenaan de ranking van meest bekeken Tiktokvideo’s over needle spiking.
Sommige jongeren proberen dan weer een komische herinterpretatie van de welbekende jump-and-snap-clothes-trend. In hun gebruikelijke vorm wisselen protagonisten letterlijk in een oogwenk van outfit. In de needle-spiking-variant doen tieners dat wel zes keer na elkaar, opdat evenveel lagen hen zouden beschermen tegen grensoverschrijdende injecties.
Panic room
Ook populair zijn de opiniefilmpjes waarin tieners zichzelf filmen in selfiemodus. Ergens in beeld zweeft een zelfgeschreven quote waaruit hun totale afkeur voor needle spikers en hun bezorgdheid voor potentiële slachtoffers blijkt. Dat alles onder begeleiding van populaire, niet zelden toepasselijke soundtracks met klinkende lyrics als ‘welcome to the panic room’. Dit zijn geen willekeurige esthetische ingrepen, maar doeltreffende strategieën waarmee tieners de krijtlijnen van hun Tiktokpoetica uiteenzetten. De vormelijke eigenschappen van hun kritiek en steunbetuigingen geven kleur aan het normen- en waardenkader dat ze uitdragen en desgewenst van elkaar overnemen. Bovendien veronderstellen hun ethische reflecties ook een impliciet geloof in de getuigenissen van vermeende slachtoffers. Dat is waar het de reguliere media aan ontbreekt.
De objectiviteit en neutraliteit in doorsneeberichtgeving, lijkt voor gen Z niet altijd te primeren. ‘Meningen zijn niet objectief, maar voor velen van ons zijn ze wel geloofwaardiger’, zegt Margaux Vandeput (16). ‘Soms willen we gewoon horen hoe onze leeftijdsgenoten iets ervaren.’
Dat afstandelijke, maar feitelijke berichtgeving ruimte laat voor nuance, wil Margareth Edeh (18) anderzijds niet ontkennen. ‘Op sociale media voelt het alsof de actualiteit door leeftijdgenoten wordt gebracht. Die herkenbaarheid is soms belangrijker dan feitelijke juistheid.’ Wat dan met het gevaar op tunnelvisie? ‘Daar zijn we niet blind voor. Daarom proberen we altijd op zoek te gaan naar verschillende accounts waar andere standpunten worden belicht’, nuanceert Edeh. ‘En als ik me echt wil verdiepen in iets, zoek ik het online verder op. Zo kom ik uiteindelijk nog vaak bij de kranten uit. Alleen zijn veel artikels helaas betalend.’
