Kinderen hebben op steeds jongere leeftijd een smartphone en onderhouden een account op sociale media als Tiktok. In de klas krijgen ze daar te weinig lessen over, vinden ze.
Zodra hartsvriendinnen Aya en Jaelle een smartphone met wifiverbinding in handen krijgen, zijn ze amper tegen te houden. In geen tijd zijn de voorbijgangers in het Centraal Station van Antwerpen getuige van een heuse Tiktok-opvoering. De tienjarige meisjes zetten hun gsm rechtop tegen een raam en geven al dansend en playbackend het beste van zichzelf. De twee lopen school in de Notelaar in Wijnegem. Aya heeft sinds vorig jaar een eigen smartphone. Jaelle gebruikt vooral die van haar zus. Op vraag van hun ouders getuigen ze niet met hun familienaam in de krant.
‘In onze vrije tijd spenderen we heel veel tijd aan sociale media, vooral Tiktok. Soms vind ik het lastig dat er zoveel tijd aan verloren gaat. Maar op school komt het onderwerp amper aan bod, dus weet ik niet zo goed wat ik ermee moet doen’, zegt Aya uit Deurne.
De Wijnegemse Jaelle volgt haar daarin. ‘Ik mis soms tips van leerkrachten om met sociale media om te gaan. Als je een account aanmaakt op Instagram staat dat profiel automatisch openbaar. Voor je het weet, volgen er rare mensen je. Je moet al weten hoe je die instellingen aanpast. Met mijn ouders praat ik er niet veel over. Zij zeggen: “Verwijder het gewoon allemaal.” (lacht) Dat wil ik niet. Al mijn leeftijdsgenoten hebben sociale media. Ze zijn er nu eenmaal, dus kunnen we beter leren over de do’s-and-don’ts.’
Zelfbeeld
Dat is ook het pleidooi van Naomi Izabela (16) uit Wijnegem. Ze zit in het vierde middelbaar en volgt de bso-opleiding Kantoor in het avant Provinciaal Onderwijs in Antwerpen. Als politiek geëngageerde tiener schaart Izabela zich achter een beleidsvoorstel om meer lessen mediawijsheid in de lagere scholen te brengen. Ze sprak met meerdere jongeren, maar ook met proffen en doctoraatsstudenten aan de Universiteit Antwerpen om het probleem in kaart te brengen.
‘De online mediawereld beheerst onze levens. Veel jongeren geven toe dat ze niet zonder gsm kunnen’, vertelt Izabela. ‘Ook kinderen in de lagere school hebben soms al een smartphone en maken een account aan op sociale media, hoewel zij daar wettelijk gezien nog te jong voor zijn. De leeftijdsgrens ligt op dertien jaar. Negenjarigen worden soms al geconfronteerd met cyberpesten en gelekte naaktfoto’s.’
‘Maar ook elkaar constant vergelijken heeft geen onschuldige gevolgen. Jongens en meisjes worstelen met hun zelfbeeld en ontwikkelen zo steeds jonger eetstoornissen. De lessen mediawijsheid in het middelbaar komen veel te laat. Ik pleit voor een vak in het basisonderwijs.’
‘Een apart vak lijkt ons niet haalbaar’, zegt Ann Smans, directrice van de basisschool De Schatkist in Berchem. Volgens haar mag er wel meer sensibilisering komen. ‘In onze school werden we al geconfronteerd met cyberpesten buiten de lesuren. We proberen daar zo goed mogelijk op te anticiperen door onze leerlingen duidelijk te maken dat online gedrag ook offline gevolgen kan hebben. We behelpen ons met informatie die we her en der vinden op het internet.’
‘Dit schooljaar kwam Child Focus spreken over de impact en gevaren van online media. Concretere beleidsmaatregelen vanuit de overheid lijken me geen overbodige luxe. Naar mijn weten bestaat er geen kant-en-klaar lespakket voor de basisschool.’
Specifieke eindtermen
‘Dat is niet helemaal waar’, reageert Laure Van Hoecke van Mediawijs, het Vlaamse kenniscentrum voor digitale en mediawijsheid. ‘We bieden met Mediacoach trainingen aan voor leerkrachten uit het basisonderwijs en ontsluiten lesmateriaal op maat van lagereschoolkinderen. Ik erken dat er geen specifieke eindtermen rond mediawijsheid bestaan. Maar vakken als muzische vorming of Nederlands bevatten wel elementen die erbij aansluiten. We pleiten voor vakoverschrijdende eindtermen die resultaatgebonden zijn. Ik geloof dat de eindtermen in het basisonderwijs op termijn mee zullen evolueren.’
Mediawijs werkt momenteel aan een leerlijn mediawijsheid van kleuter- tot en met secundair onderwijs waarmee leerkrachten schoolbreed aan de slag kunnen. De uitrol ervan is voorzien in het najaar.
‘Ouders hebben grote verantwoordelijkheid’
Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) laat weten dat er in de huidige eindtermen en leerplannen al heel wat kapstokken zijn waaraan lessen over sociale media opgehangen kunnen worden. ‘In de praktijk werken al veel leerkrachten in het lager onderwijs rond dat thema.’
Verder wijst Weyts naar de ouders. ‘Zij hebben ook een grote verantwoordelijkheid. Wie zijn kind een smartphone geeft, moet ook een paar waarschuwingen meegeven over de risico’s en de gevaren ervan. Je kunt moeilijk een smartphone geven aan zoon- en dochterlief, en dan alleen naar de school kijken voor de opvoeding rond het gebruik van dat instrument.’
