Over enkele dagen worden we wakker in een Europa waar nieuwe, strenge wetten gelden over technologie en sociale media. Zijn die veranderingen meer dan symbolisch? En worden Europese bedrijven en gebruikers er echt beter van?
Spreekt u DSA/DMA?
Europa is altijd al dol geweest op obscuur jargon, maar deze keer overtreft het zichzelf.
- Digital Services Act (DSA): Europese verordening die consumenten beschermt tegen illegale en schadelijke inhoud online.
- Digital Markets Act (DMA): Europese verordening die digitale markten openstelt voor concurrentie.
- Core Platform Service (CPS): een belangrijke digitale markt, zoals zoekmachines of mobiele besturingssystemen, onder de DMA.
- Poortwachter: dominante speler in een bepaalde CPS.
- Trusted flagger: een organisatie die, onder de DSA, illegale inhoud signaleert aan de online platformen, waarna die snel verwijderd moet worden.
- Very Large Online Platform(Vlop): een online platform dat onder de strengste regels van de DSA valt en onder toezicht staat van de Europese Commissie.
- Very Large Online Search Engine (Vlose): een zoekmachine die onder de strengste regels van de DSA valt en onder toezicht staat van de Europese Commissie.
- Digital Services Coördinator (DCS) of digitaledienstencoördinator: houdt in een Europese lidstaat toezicht op de DSA-regels voor bedrijven in dat land die geen Vlose of Vlop zijn (kleinere bedrijven dus).
De Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA) werden bijna twee jaar geleden definitief goedgekeurd. De bedoeling was om de machtsverhoudingen grondig te hertekenen: Europa wil het internet niet meer overlaten aan de willekeur van een handvol Amerikaanse giganten, maar zelf zijn normen opleggen. Op 17 februari zal de DSA volledig van kracht zijn, op 7 maart ook de DMA.
Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Tot voor enkele weken hadden we daar weinig zicht op. Maar intussen weten we dat Apple drie cruciale monopolies laat vallen op zijn iPhone: het zal andere app stores, standaard-browsers en draadloze betaalsystemen toestaan dan die van zichzelf. De algoritmes van Tiktok en Instagram kunnen we voortaan uitschakelen en Whatsapp zal weldra berichten kunnen ontvangen en sturen naar concurrerende apps. Het is vrijwel zeker dat geen van die veranderingen er zou zijn gekomen zonder de DMA en de DSA. In de komende weken volgen nog meer veranderingen.
1 Stond Europa in het verleden dan machteloos tegen big tech?
De DSA en DMA zijn samen wel eens omschreven als een “grondwet” voor het internet. De Digital Markets Act is daarvan het meest economische luik. Die verordening wil in de eerste plaats (Europese) bedrijven helpen in hun concurrentiestrijd met big tech, het handvol technologiebedrijven dat sinds de late jaren ’90 het internet beheerst.
Europa stond in het verleden niet helemaal machteloos: Europese commissarissen als Neelie Kroes en later Margrethe Vestager hebben via de rechtbank heel wat procedures gevoerd om deze giganten tot de orde te roepen. Die jarenlange processen eindigden met een boete. Zo moest Google in 2017 2,4 miljard euro betalen voor misbruik van de dominantie van zijn zoekmachine.
Tijdens die processen moest Europa bijvoorbeeld keer op keer bewijzen dat Google’s Android software een dominante positie heeft. Daarbij moest telkens bepaald worden over welke markt het ging. Moest je naar alle smartphones kijken, ook de iPhones van Apple? De DMA gooit die redenering om en definieert eerst welke markten van belang zijn (de Core Platform Services) en wie daar een dominante positie heeft: de poortwachters. Zes bedrijven zijn als poortwachter aangeduid: Apple, Alphabet (Google), Meta, Amazon, Microsoft en Bytedance (Tiktok). En dat voor 10 core platform services, waaronder sociale netwerken, zoekmachines, besturingssystemen, browsers en zoekmachines.
Sinds ze als poortwachter zijn aangeduid, hebben deze bedrijven zes maanden gekregen om zich in orde te stellen met de DMA. Dat wil zeggen dat ze concurrentie moeten toelaten en dat ze, bijvoorbeeld, hun eigen diensten (de App Store, Apple Pay of Google Search) niet mogen bevoordelen op hun platform.
2 Is de DMA er alleen voor bedrijven of worden gebruikers er ook beter van?
Niet alle gevolgen daarvan zullen op 7 maart al zichtbaar zijn. Eén van de meest ingrijpende is dat je weldra misschien maar één berichten-app meer nodig hebt, omdat je vanuit een app als Signal berichten zult kunnen zenden en ontvangen van Whatsapp en Messenger. Dat zal niet meteen het geval zijn, maar vanaf 7 maart mag Signal van Meta eisen dat het zijn app mag aansluiten op Whatsapp en Messenger (maar niet op Apple iMessage, want de Europese Commissie besliste deze week dat iMessage niet onder de DMA-regels valt).
Het kan ook nog even duren voor we die concurrerende app stores zien op de iPhone. Maar dat is een belangrijke symbolische zege voor Europa: alleen in onze contreien laat Apple na 16 jaar het monopolie van de App Store vallen. Al heeft Apple heel wat hindernissen en voorwaarden ingebouwd, die volgens sommigen – zoals Spotify – de DMA overtreden. Volgens Spotify is wat Apple voorstelt zelfs “een totale farce”. Dat wordt een interessante test case: als Spotify volgende maand Apple aanklaagt voor het overtreden van de DMA, wat gebeurt er dan?
De Europese Commissie kijkt toe of de poortwachters aan hun nieuwe verplichtingen onder de DMA voldoen. Die heeft daarvoor zo’n 80 mensen in dienst genomen. De Commissie kan procedures aanspannen die bedrijven boetes tot 10% van de wereldwijde jaaromzet opleveren, en dwangmaatregelen opleggen zoals eventueel het afstoten van onderdelen van het bedrijf.
Die centrale rol voor de Commissie is volgens Richard Sterneberg, Head Global Government Affairs bij DLA Piper, een les die Europa uit de ervaringen met de privacy-wetgeving GDPR heeft getrokken: daar lag de voornaamste rol bij nationale gegevensbeschermingsautoriteiten. “Dat was geen doorslaand succes”, zegt Sterneberg. De grote technologiebedrijven vestigden zich haast allemaal in Ierland, waar ze minder streng werden aangepakt dan in pakweg Frankrijk.
De DMA is er dus voor Europese bedrijven. Maar de hoop van Europa is dat ook de consumenten er beter van worden, doordat er meer concurrentie en dus meer keuze komt en, in theorie, ook lagere prijzen. Mogelijk nadeel voor die consument: meer keuze betekent ook meer verwarring en een minder gestroomlijnde gebruikservaring. Zo zal de koper van een nieuwe iPhone plots moeten beslissen wat zijn standaardbrowser is. Het soort keuzes waar Apple zijn gebruikers graag voor behoedt.
3 Hoe beschermt de DSA burgers tegen haatspraak en illegale inhoud?
De DSA is gericht op de Europese gebruiker zelf. Die moet op het internet beter beschermd worden tegen illegale inhoud, oplichting, desinformatie en haatspraak. Er zal dus strenger worden gemodereerd. Maar als Europese burgers vinden dat hun berichten op sociale media onterecht zijn verwijderd, moeten zij beroep kunnen indienen, eerst bij het platform zelf en dan bij een onafhankelijke instantie.
De DSA is op veel meer bedrijven van toepassing. De strengste regels gelden voor online platformen met meer dan 45 miljoen gebruikers in Europa, de Very Large Online Platforms of Vlops in het nieuwe DSA-jargon (zie kader). Er zijn intussen al 22 Vlops en Vloses (Very Large Online Search Platforms) aangeduid. Er is grote overlap met de ‘poortwachters’ onder de DMA, maar ze krijgen hier gezelschap van onder meer de Chinese webshop Alibaba, X (het voormalige Twitter), de Nederlandse boekingendienst Booking.com, de Duitse webshop Zalando en Pornhub. Deze grote bedrijven vallen al sinds augustus onder de DSA. Voor andere internetbedrijven gaan de regels in op 17 februari.
Europa heeft er geen gras over laten groeien: zeventien grote platformen kregen al een vraag om informatie om te achterhalen of ze in orde zijn met hun nieuwe verplichtingen, tegen X is zelfs in december al een formele procedure opgestart.
Europees Commissaris Thierry Breton lijkt vastbesloten om van X een testcase te maken. Elon Musk, de eigenaar van X, heeft de moderatie van X sterk afgebouwd, deels om kosten te besparen maar deels ook omdat hij moderatie ziet als een beperking van de vrije meningsuiting. Thierry Breton dreigde vorig jaar dat X “kan rennen, maar zich niet kan verstoppen” voor de DSA.
Wie de DSA-regels breekt, kan een boete tot 6% van de wereldwijde jaaromzet krijgen. Maar Europa heeft een nog zwaardere stok achter de deur: de Commissie kan een sociaal netwerk als X tijdelijk blokkeren op zijn grondgebied.
Een aantal gevolgen van de DSA zijn al zichtbaar, zoals de mogelijkheid om de algoritmes van Tiktok, Instagram en Facebook uit te schakelen. De DSA introduceert ook een verbod op advertenties die gericht zijn op minderjarigen of die gebaseerd zijn op iemands geslacht, ras of seksuele oriëntatie. De platformen moeten ook meer inzage geven in welke advertenties ze vertonen. Sommige slinkse praktijken om gebruikers te laten intekenen op diensten die ze eigenlijk niet willen, worden verboden.
4 Hoe loopt het toezicht op de moderatie van internetplatformen?
De Vlops moeten zelf onderzoeken welke risico’s hun diensten opleveren voor de samenleving – bijvoorbeeld voor de veiligheid van verkiezingen of voor minderjarigen – en dan maatregelen voorstellen om die risico’s te beperken.
Volgens Christof Koolen, onderzoeker aan het Centre for IT & IP Law (Citip), is dat eerst en vooral een keuze voor efficiëntie: “Die bedrijven zijn zelf het beste geplaatst om de impact van hun eigen zakenmodel te beoordelen”, zegt hij. Verplichte onafhankelijke audits zullen in principe garanderen dat ze dat te goeder trouw doen, zegt Koolen. Maar hij geeft toe dat hij toch “grote vragen” heeft bij dit proces van risicoanalyses. “Hoe zal dit precies verlopen? Zoiets hebben we nog niet eerder gezien en er is relatief weinig sturing.”
Verwacht wordt dat heel wat platformen maatregelen zullen moeten voorstellen om kinderen te beschermen. Concreet zal dat waarschijnlijk betekenen, dat je in veel apps en websites je leeftijd zult moeten bewijzen. Maar eigenlijk weten we dat niet zeker.
Ook hoe het toezicht precies gaat verlopen, moet nog blijken. De Europese Commissie zal zelf toezien op de Vlops. Daar worden in totaal zo’n 150 mensen voor in dienst genomen. Het toezicht op kleinere organisaties zal gebeuren in de lidstaten door Digital Services Coordinators. Die moeten er op 17 februari zijn, maar België zal die deadline niet halen.
Sommige mensenrechtenorganisaties hebben vooraf hun vrees geuit dat de DSA nadelig zal zijn voor de vrije meningsuiting. Onder meer omdat veel verantwoordelijkheid naar de lidstaten is doorgeschoven. Zij moeten bepalen welke inhoud illegaal is. Het is afwachten hoe landen als Hongarije de DSA zullen toepassen.
De belangrijkste impact van de DSA is wellicht de verplichting tot transparantie. Voor het eerst zullen deze bedrijven verplicht worden om de Europese overheid én onafhankelijke onderzoekers diepe inzage te geven in hoe hun platformen werken – inbegrepen de werking van algoritmes die bepalen wat je te zien krijgt en gedetailleerde informatie over moderatie-ingrepen. Onderzoekers uit heel de wereld kijken daar reikhalzend naar uit.
5 Zitten er nog addertjes onder het gras?
Op luttele dagen van belangrijke deadlines voor de DMA en DSA blijven er best veel open vragen. Zo is het onduidelijk hoeveel klachten er bij de Commissie zullen binnenlopen van overtredingen van de DMA en DSA. “Wat als dat er honderden zijn?”, zegt Christof Koolen. “Heeft de Commissie daar wel de middelen voor?”
Richard Sterneberg van DLA Piper, maakt zich naar eigen zeggen “een beetje zorgen” over de nieuwe wetgeving. “Ik vraag mij af of we onszelf niet in de voet schieten”, zegt hij. “Creëer je met deze regelgeving kansen voor Europese bedrijven, of maak je het hen juist moeilijker?” De strenge regels en dure vereisten zullen investeerders niet aanmoedigen om hier in een internetbedrijf te investeren, vreest hij. “Tegelijk ben ik wel verheugd dat de marktwerking eerlijker zal zijn”.
