Morgen is het zo ver: de verkoop van tabak aan minderjarigen wordt verboden. Beginnen dan minder jongeren te roken? Op korte termijn is het effect klein, zeggen experts. ‘Winkeliers zijn wel makkelijker te betrappen.’
Vanaf 1 november mogen winkeliers geen sigaretten en andere tabaksproducten meer verkopen aan jongeren onder de 18 jaar. Ons land is dan de laatste EU-lidstaat geweest waar minderjarigen nog tabak konden kopen.
1. Tabak wordt voor jongeren dus een verboden vrucht?
Het is onomstreden dat roken bijzonder schadelijk is, ook voor jongeren. Nicotine is zeer waarschijnlijk voor jongeren nog slechter dan voor volwassenen, omdat de hersenen van tieners nog in ontwikkeling zijn. Wie vroeg begint, heeft het later ook moeilijker om te stoppen.
De leeftijdsgrens optrekken klinkt dus logisch. Er komt zelfs grote steun uit onverwachte hoek: de tabaksindustrie. Die is enthousiast over de maatregel en noemt hem zelfs de belangrijkste in de strijd tegen het roken bij jongeren.
Maar Stefaan Hendrickx, stafmedewerker bij het Vlaams Instituut Gezond Leven, wuift dat weg. ‘De tabaksindustrie hoopt gewoon dat het bij die ene maatregel blijft, want hij heeft niet zo’n grote impact.’
‘Het optrekken van de leeftijdsgrens is veeleer symbolisch. Het is een juiste maatregel, maar we verwachten niet dat het aandeel rokers onder jongeren ineens sterk zal dalen. Jongeren die al roken, zullen waarschijnlijk andere wegen vinden om aan sigaretten te geraken. Maar het is een belangrijk maatschappelijk signaal: sigaretten en e-sigaretten zijn niks voor jongeren.’
‘Sigaretten zijn geen hip product meer, dus verwacht ik niet dat ze door het optrekken van de leeftijd voor verkoop plots weer interessanter worden.’
2. Roken is een aflopend verhaal. Is een hardere aanpak dan nog wel nodig?
Het aandeel jongeren dat rookt, daalt inderdaad jaar na jaar. Volgens het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) rookte in het schooljaar 2016-2017 geen 7 procent van de Vlaamse leerlingen geregeld (minstens één keer per week), tegenover 14 procent in 2007-2008. Maar dat zijn maar de gemiddelden.
De grootste groep rokers onder de jongeren zijn de jongens. Terwijl meisjes almaar minder roken, zit het bij de jongens sinds kort weer in de lift.
De meeste jonge rokers zitten in het BSO, waar bijna 19 procent van de leerlingen zegt geregeld te roken. Ook Sciensano (het vroegere Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid) ziet een duidelijk verband tussen de sociaal-economische status van jongeren en roken. In huishoudens met een diploma lager onderwijs of zonder diploma rookt meer dan een kwart van de jongeren tussen 15 en 24 jaar.
Om het tij drastisch te keren, zou een plotse, ingrijpende verhoging van de prijs helpen, zegt Stefaan Hendrickx van het Vlaams Instituut Gezond Leven. ‘Een prijsverhoging voelen rokers echt. Zoals in Frankrijk: sigaretten worden er op 1 november heel wat duurder (met zo’n 50 cent, een pakje van 20 kost er nu rond de 9 euro. Bij ons is dat rond de 6 euro, red.). Ze zijn daar goed bezig op het vlak van tabak.’
3. En wie gaat controleren of minderjarigen echt geen sigaretten meer kunnen kopen?
‘We gaan net voor, net na de schooluren en tijdens de middagpauze naar winkels in de buurt van scholen’, vertelt Paul Van Den Meersche, hoofd van de tabakscontroledienst van de Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid. ‘Als we zien dat er aan jongeren tabak wordt verkocht, gaan we samen mee naar buiten en vragen we hun identiteitsbewijs. Als de kopers jonger dan 18 blijken, maken we een pv op en krijgt de winkelier minstens 200 euro boete. Al zullen we in de eerste maanden waarschuwingen geven als tabak werd verkocht aan 16- en 17-jarigen.’
‘Het werk van de controleurs wordt gemakkelijker vanaf november. De meeste scholieren zijn te jong voor tabak. De controleurs moeten dus minder onderscheid maken tussen de jongeren.’
Gecontroleerde jongeren mogen hun tabak overigens houden, ook al waren ze te jong voor de aankoop. Anders dan alcohol mogen de controleurs tabak dan niet in beslag nemen.
Dat alleen de winkeliers geviseerd worden, is Unizo een doorn in het oog. ‘Als winkelier mag je tabak niet aan minderjarigen verkopen, maar zij mogen het wél kopen’, zegt Luc Ardies, die het dossier opvolgt bij de zelfstandigenorganisatie. ‘De jongeren die de winkeliers echt misleiden – bijvoorbeeld door een oudere vriend tabak te laten kopen – zouden toch ook zelf gestraft moeten kunnen worden. Het wordt nu puur op de winkeliers afgeschoven.’
