Amper een jaar na de invoering werd de Deense vettaks alweer afschaft, omdat hij geen effect had. Dat het ook anders kan, bewijst Finland. ‘De inkomsten moet je gebruiken om gezonde voeding te promoten, niet om je kas te spekken.’
‘Globesitas’, zo noemen experts de wereldwijde epidemie van obesitas. Boosdoeners zijn suikerhoudende frisdranken, zoute snacks en vettige kant-en-klaarmaaltijden, die overal ter wereld in opmars zijn. Een ‘vet- en suikertaks’ op ongezonde voeding zou het tij kunnen keren, zegt professor gezondheidseconomie Lieven Annemans (UGent). ‘Op voorwaarde dat we die taks intelligent invoeren en de inkomsten gebruiken om gezonde voeding goedkoper te maken.’
Annemans, in het verleden een koele minnaar van harde maatregelen als de vettaks, maakt de analyse op basis van onderzoek dat hij en zijn collega Ignaas Devisch leidden. De twee Gentse professoren begeleidden de masterstudenten Liese Albrecht en Tatiana Bracke, die in het afgelopen academiejaar uitzochten wat het effect van een taks op ongezonde voeding in ons land zou zijn, en of de invoering van zo’n taks haalbaar is.
Bracke stelde vast dat met een taks op ongezonde voeding iedereen zou afvallen. Bovendien zou de overheid over een periode van 20 jaar 2,2 miljard euro besparen, omdat minder mensen ziek zouden worden als gevolg van hun overgewicht. Maar dat het heffen van een vettaks niet voor de hand ligt, heeft Denemarken nog maar pas laten zien. Brackes collega Albrecht analyseerde waarom het land zijn vettaks in 2012, amper een jaar na de invoering, alweer afschafte. Ze legde de case naast die van Finland, waar de zogenaamde ‘snoeptaks’ wél succesvol is ingevoerd.
Massaal de grens over
De vettaks maakte een pakje boter in Denemarken zo’n 30 procent duurder, een zak chips zo’n 8 procent. In de eerste drie maanden na de invoering kochten de consumenten 10 tot 20 procent minder boter, margarine en oliën. Maar daarna verdween het effect volledig. De Denen staken massaal de grens over om er boter te kopen, of ze kozen voor goedkopere merken om de belasting te compenseren.
‘In Denemarken liep werkelijk alles verkeerd wat er verkeerd kon lopen’, zegt Annemans. ‘De maatregel was slecht ingevoerd. De vettaks was bedoeld om extra geld in het laatje brengen. Het draagvlak bij de bevolking was dus klein, niemand zag er het nut van in.’
Na de invoering kregen de tegenstanders van de taks veel media-aandacht. De voedingsindustrie, bijvoorbeeld, klaagde over administratieve overlast. Er had ook net een regeringswissel plaatsgevonden en de nieuwe ministers waren geen voorstander. ‘De vettaks was gedoemd om te mislukken’, aldus Annemans. ‘Daarom is het niet correct dat tegenstanders van een taks op ongezonde voeding altijd maar naar Denemarken verwijzen.’
Dat het ook anders kan, bewijst Finland, dat zijn ‘snoeptaks’ wel met succes heeft ingevoerd. Sinds 2012 betalen de Finnen tot 95 cent extra per kilogram frisdrank, ijs en snoep. Resultaat: de consumptie van die producten daalt. ‘De overheid heeft de invoering heel slim aangepakt’, zegt Annemans. ‘De voedingsindustrie was vanaf het begin betrokken, net als de bevolking. Het gevolg was dat er veel minder weerwerk was. De overheid was ook heel duidelijk over het doel van de taks: het ging niet om een maatregel om extra geld te innen, wel om de volksgezondheid erop te laten vooruitgaan.’
Het wordt tijd dat ook ons land zo’n taks voorbereidt, vindt Annemans. ‘Niet dat de taks er al volgend jaar moet zijn, want een goed plan kost tijd.’
De gezondheidseconoom is er overigens geen voorstander van om de snoeptaks klakkeloos over te nemen. ‘Mensen die onderaan de sociaaleconomische ladder staan, eten ongezonder. Zij worden dus het sterkst getroffen door zo’n taks. Daarom zouden we de inkomsten moeten gebruiken voor subsidies voor groenten en fruit, en voor campagnes rond gezonde voeding op maat van de groepen die ze het hardst nodig hebben. De winst die we halen uit een taks op ongezonde voeding moeten we niet zien in termen van extra belastingen, maar op lange termijn: door het uitsparen van kosten in de gezondheidszorg.’
