Bijna nergens wordt zoveel goedkope stroom geproduceerd als in België. ‘Het is niet zo moeilijk om te maken dat dat voordeel ook bij de consument terechtkomt.’
België heeft voor driekwart van zijn elektriciteitsproductie helemaal geen (duur) gas nodig, zegt Eric De Keuleneer, emeritus hoogleraar economie van de ULB. Voor de helft van onze stroomproductie heeft ons land bovendien een zeer lage kostprijs van 25 tot 35 euro per megawattuur. Alleen komt het voordeel van die supergoedkope stroom niet bij de Belgische economie terecht. De Belg moet 12 keer de kostprijs betalen.
Waar is het fout gelopen?
De Keuleneer: ‘Bij de liberalisering van de energiemarkt heeft men er niet goed genoeg voor gezorgd concurrentie te creëren. Stroom is geen verhandelbare dienst of product zoals andere. De liberalisering heeft gefaald. Er zijn de jongste 20 jaar geen investeringen gedaan in de energiemarkt, tenzij met subsidies. We moeten stoppen met de naïviteit en het dogma dat de markt de oplossing kan brengen. Men kan echt iets doen op de Belgische energiemarkt.’
Wat zijn die oplossingen?
‘Men zou de markt opnieuw moeten reguleren op een of andere manier. In de VS is men ook teruggekomen op de liberalisering en worden de prijzen voor consumenten en kmo’s gereguleerd. Een gereguleerde prijs voor elektriciteit dus, in plaats van toe te laten dat marktprijzen worden gehanteerd die totaal losstaan van de kostprijs en het gevolg zijn van speculatie en manipulatie.’
‘Er zijn verschillende concepten mogelijk. Een groepsaankoop via een aankoopcentrale van de overheid, die de stroom opkoopt tegen een kostprijs plus een normale winst en doorverkoopt aan gezinnen en bedrijven, formules toepassen die enkel een normaal rendement garanderen. Je kunt ook denken aan het Franse systeem van een gereguleerde toegang tot historische kernenergie. Consumenten kunnen er een belangrijk deel van hun verbruik aankopen tegen een door de overheid opgelegde prijs.’
‘Maar wat zie je hier? Terwijl we een lage productiekostprijs hebben voor kernenergie en zelfs lagere productiekosten van stroom dan in Frankrijk, zie je toch dat onze bedrijven en consumenten aanzienlijk meer moeten betalen voor hun stroom dan in Frankrijk.’
In België hadden we toch tot in 2007 een systeem van prijsregulering waarbij een controlecomité de prijzen vastlegde?
‘Dat systeem werkte in België goed tot in het begin van de jaren 90, maar men heeft het nadien laten verwateren. In 2007 werd het afgeschaft om plaats te maken voor de liberalisering. Er zijn mensen die zeggen dat het niet goed is terug te komen op de liberalisering, maar nu wordt de markt ontwricht door speculanten.’
Is het belasten van de overwinsten ook een oplossing?
‘De abnormale winst belasten tegen 25 à 30 % is veel te laag. Je zou ze bijna volledig moeten wegbelasten. Bovendien is het moeilijk ze objectief te berekenen. In Engie zit van alles. Ook bijvoorbeeld het vroegere Gaz de France, dat in Frankrijk de economie steunt door de prijzen lager te houden. De winst komt momenteel vooral van België. Er zou meer transparantie moeten zijn. Daarom kun je beter de winst per kerncentrale berekenen op basis van de kostprijs. Toenmalig premier Charles Michel (die door de Franse president Macron gesteund werd in zijn Europese ambities red.) heeft toegelaten dat het moeilijker is geworden aan die heffingen iets te doen.’
U zegt dat het algemeen belang als principe moet primeren?
‘Toen België onder de voorlopers van Electrabel koos voor kernenergie voor zijn stroomproductie, en die kerncentrales zeer zwaar investeerden, konden elektriciteitsproducenten genieten van een zeer voordelig gereguleerd regime dat hen onder andere toeliet de centrales versneld af te schrijven, waardoor de consument alle kosten en risico’s van de investeringen droeg. In ruil daarvoor beloofden de producenten dat ze het systeem in het algemeen belang zouden beheren. Men moet de naleving van dat principe eisen.’
We hebben Engie nodig voor de verlenging van twee kerncentrales en er is het nucleair afval. Engie kan de regering toch chanteren?
‘Het zijn geen normale tijden in de energiemarkt, maar oorlogstijden. De regering kan per volmacht die centrales en de productie opeisen in het kader van het algemeen belang. Er wordt gezegd dat we de kernenergie nodig hebben voor de bevoorradingszekerheid, maar we hebben ze vooral nodig om energie tegen een redelijke kost te kunnen aanbieden.’
De markt in energiehandel is erg speculatief geworden?
‘In de toekomst zou de toegang tot de markt beter omkaderd moeten worden. Op korte termijn moeten de speculatieve contracten waarachter geen afnemers zitten, opgeschort worden. Je kunt niet uitsluiten dat sommige aankopen op de beurs een vijandige oorsprong hebben.’
