1 Bitcoin
De eerste en veruit belangrijkste cryptomunt, waarop alle andere zijn gebaseerd. Bedacht door een persoon (of personen) onder de schuilnaam Satoshi Nakamoto. Die publiceerde het idee in 2008, op het hoogtepunt van de financiële crisis: enkele weken na de instorting van zakenbank Lehman Brothers. Nakamoto bedacht een gedecentraliseerd muntsysteem. Om te garanderen dat de rekening klopt, is er geen centrale autoriteit zoals een bank of overheid nodig.
Alle bitcoins samen zijn nu zo’n 700 miljard dollar waard. De totale waarde van alle cryptomunten samen is iets meer dan een biljoen dollar. Ongeveer 5 % van alle bitcoins die ooit zijn ontgonnen, heeft Nakamoto voor zich gehouden.
Voor vlotte betalingen fluctueert de bitcoin te erg in waarde en zijn transacties ook te traag en te duur. De munt is vooral een beleggingsinstrument geworden. De bitcoin cash is een variant die van de bitcoin is afgesplitst (een ‘fork’ in het jargon), bedoeld om geschikter te zijn voor dagelijks betaalverkeer.
2 Blockchain
Volgens velen is dit dé belangrijkste innovatie van crypto, belangrijker dan cryptomunten zelf. De blockchain is een online register waarin transacties worden opgeslagen, zoals een betaling in cryptomunt of de verkoop van een non-fungible token of NFT (zie 6). Er zijn meerdere identieke exemplaren van de blockchain, opgeslagen op verschillende ‘nodes’ of computers.
De keten is onveranderlijk, wat via cryptografie wordt gegarandeerd. Alleen aan het einde van de keten kunnen blokken worden toegevoegd. Nieuwe transacties worden omgezet in een blok dat met een tijdstempel aan alle exemplaren van de keten wordt toegevoegd.
Het vraagt zwaar rekenwerk om blokken aan de blockchain toe te voegen. De computers die dat rekenwerk leveren, worden vergoed in cryptomunt – die activiteit heet ‘mining’ of mijnen. Behalve de blockchain van de bitcoin is vooral die van de ethereum belangrijk, dat is de blockchain achter de ethermunt, een erg veelzijdige blockchain die kan worden gebruikt voor smart contracts (zie 9).
3 Cryptomunt
Vandaag zijn er duizenden cryptomunten. Alle cryptomunten die níét de bitcoin zijn, worden altcoins of alternatieve cryptomunten genoemd. De ether is de andere belangrijke cryptomunt. Zogenoemde memecoins zijn cryptomunten die het vooral moeten hebben van een leuke naam of een andere vondst. Typevoorbeeld is de dogecoin, aanvankelijk bedacht als grap, maar uitgegroeid tot een belangrijke cryptomunt vanwege de (al dan niet ernstig bedoelde) steun van miljardair Elon Musk.
Om cryptomunten te mijnen zijn enorm veel rekenkracht en (dus) energie nodig. Daarom gebeurt dat meestal in grote computerzalen, op plaatsen waar elektriciteit bijzonder goedkoop is. Als antwoord op de populariteit (en oncontroleerbaarheid) van cryptomunten, onderzoeken veel centrale banken nu of ze zelf digitale munten kunnen lanceren. Die worden Central Bank Digital Currencies (CBDC’s) genoemd, en maken niet noodzakelijk gebruik van een blockchain.
4 DeFi of Decentralized Finance
Een van dé buzzwords in de wereld van crypto. Veel opkomende bedrijven bieden financiële diensten zoals leningen boven op de blockchain, gedecentraliseerd dus. Er komt geen bank, overheid of andere gecentraliseerde entiteit aan te pas. Je hoeft dus ook, in theorie, geen enkele entiteit te vertrouwen. Zero trust is een belangrijke slogan in cryptoland.
Critici wijzen erop dat de cryptowereld helemaal niet zo gedecentraliseerd (meer) is. Enkele spelers trekken steeds meer macht naar zich toe. Wie in NFT’s wil handelen, is haast verplicht via OpenSea te passeren, bijvoorbeeld, en dus ook om OpenSea te vertrouwen.
5 Exchange
Een online plaats waar cryptomunten worden verhandeld. Je kunt er je cryptomunten meestal ook bewaren, al verkiezen intensieve gebruikers een aparte wallet (zie 10). Grote exchanges zijn onder meer Coinbase en het in 2016 opgerichte Binance. Omdat er al geregeld geld werd gestolen bij exchanges, kiezen veel cryptobeleggers voor een eigen hardware of software wallet.
6 Non-fungible token (NFT)
Een NFT is een digitaal eigendomsbewijs, vastgelegd op een blockchain – meestal die van de ethereum. Vanwaar de naam? Een token is iets wat waarde heeft en wordt opgeslagen op een blockchain. Een gewone cryptomunt is fungible of inwisselbaar voor een andere. Een non-fungible of niet-inwisselbare token verwijst naar iets unieks, bijvoorbeeld een kunstwerk of een verzamelstuk.
De populairste plek om NFT’s te verhandelen, is de website OpenSea. De handel in NFT’s heeft zich vooral toegespitst op projecten zoals Bored Ape Yacht Club: 10.000 haast identieke tekeningen van verveeld kijkende apen, die voor honderdduizenden euro’s per stuk worden verhandeld.
In principe kan elk goed – zelfs een huis – via een NFT worden verhandeld, voor zover de plaatselijke wetgeving die vorm van digitaal verkoopcontract erkent.
7 Proof of work en Proof of stake
Het basismechanisme waarmee de bitcoin werkt, heet proof of work. Wie een blok wil toevoegen aan de blockchain en zo bitcoins wil verdienen, moet zwaar cryptografisch rekenwerk verrichten. Dat maakt de transacties traag en relatief duur, en heeft een zware ecologische kostprijs.
Er zijn een aantal alternatieve mechanismes voorgesteld. De cryptomunt ether wil in de loop van dit jaar overschakelen op proof of stake voor haar blockchain. Wie een blok wil toevoegen aan de blockchain, moet dan minder rekenwerk doen, maar moet wel zijn eigen cryptomunten inzetten – de stake of inzet. Hoe meer cryptomunten je inzet, hoe meer kans je maakt om een blok te mogen toevoegen, en hoe meer nieuwe cryptomunten je kunt verdienen.
8 Smart contract
Een stuk programmacode dat wordt uitgevoerd op de blockchain als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Zo kan een smart contract bepalen dat, telkens als een bepaalde NFT (bijvoorbeeld van een kunstwerk) wordt doorverkocht, de artiest 10 procent van de verkoopprijs ontvangt.
In wezen zijn het contracten die uit programmacode bestaan en zichzelf automatisch uitvoeren. Ze kunnen bijvoorbeeld ook worden gebruikt om leningen uit te schrijven.
9 Stablecoin
De waarde van de bitcoin en de ether varieert enorm, vandaar dat speculatie in deze munten op korte tijd tot grote winsten en verliezen kan leiden. Maar er zijn ook stablecoins waarvan de waarde meestal gekoppeld is aan een (relatief) stabiele munt. De USDC is een stablecoin waarvan de waarde is gekoppeld aan de dollar.
10 Wallet
Cryptomunten en NFT’s kun je bewaren op een exchange, maar je kunt ze ook opslaan in je eigen cryptoportefeuille of wallet. Die kan op je smartphone of pc draaien, die op het internet is aangesloten. Dat wordt een hot wallet genoemd.
Het kan ook om een apparaat gaan dat eruitziet als een USB-stick, en dat niet verbonden is met het internet. Zo’n cold wallet is in principe veiliger, omdat er minder risico is op hacking en diefstal. Een cryptoportefeuille heeft een adres dat anderen kunnen gebruiken om er cryptomunten op te storten.
Strikt gesproken zitten in een cryptoportefeuille overigens geen munten, alleen de cryptografische sleutels (je private keys), die bewijzen dat je de eigenaar bent van die munten.
