‘Voedselnationalisme’ treft nu ook palmolie

Indonesië legt de export van palmolie deels aan banden. Het illustreert de spanningen op de wereldwijde voedselmarkt. Het ‘voedselnationalisme’ rukt op.

1 Wat is er aan de hand?

De Indonesische president Joko Widodo kondigde ­vrijdag aan dat hij de export van palmolie vanaf 28 april wil ­verbieden. Het land is de belangrijkste uitvoerder van deze grondstof. Gisteren bleek dat de soep iets minder heet gegeten wordt. De exportban zal geen betrekking hebben op ruwe palmolie, maar alleen op bewerkte en geraffineerde producten. Die zijn goed voor ongeveer 30 tot 40 % van de export. De prijs van palmolie op de internationale grondstoffenbeurzen schoot aanvan­kelijk hoger. Maar nadat meer ­details over de maatregel bekend waren geraakt, zakte de prijs weer.

2 Waarom doet Indonesië dit?

Palmolie is een onmisbaar basisingrediënt in de Indonesische keuken. Op de wereldmarkt zijn de prijzen voor plantaardige olie echter al met minstens 40 % gestegen. Daar ontsnapt ook palmolie niet aan. Dat treft de vele armere consumenten hard, maar ook de vele Indone­siërs die via kleine eetstalletjes hun loon verdienen. Al vier maanden moet de kleine man vaak uren in de rij staan om een warme maaltijd te kunnen ­koken. Dat veel producenten hun olie liever duur aan het buitenland verkochten, was in de ­publieke opinie ‘een schending van hun plicht tegenover het ­vaderland’. Deze maand ontstond nog meer onrust over een zogenaamde ‘oliemaffia’, nadat enkele grote toeleveranciers zich volgens de Indonesische politie schuldig hadden gemaakt aan hamsteren en speculatie. Het gaat om een groot corruptieschandaal waarbij zelfs een minister betrokken is. Dat maakte het voor president Widodo, die de jongste jaren een duide­lijke populistische koers ging ­varen, moeilijker om niet in te grijpen. Eerdere quota om palmolie in ­eigen land te houden, ­hadden niet gewerkt.

De nieuwe maatregel is populair bij zowel consumenten als palmolieboeren. ‘Een tijdelijke exportban is absoluut nodig om olie op de binnenlandse markt te houden’, zegt de Oil Palm ­Farmers Union. ‘Deze draconische maatregel is niet goed voor het bedrijfsklimaat en zal de staatskas hard treffen, maar wij begrijpen waarom de overheid de mensen wil beschermen tegen prijzen die uit de pan rijzen’, schrijft de Jakarta Post in een commentaar. ‘De grote oliepro­ducenten hebben een schok­therapie nodig.’

Velen in Indonesië kijken ook angstig naar Sri Lanka, waar enorme stijgingen in de prijzen van essentiële goederen hevig straatprotest en politieke insta­biliteit veroorzaken. Ook in ­Indonesië vonden er studentenbetogingen plaats tegen de inflatie. Het water staat veel Zuidoost-Aziatische consumenten aan de lippen.

3 Is Indonesië niet bang van de mogelijke gevolgen?

Widodo lijkt niet wakker te liggen van prijsstijgingen op de wereldmarkt op de lange termijn. Zijn economische agenda staat steeds meer in het teken van ­‘Indonesië eerst’. In 2021 voerde hij een exportverbod op onverwerkte nikkel in. Andere landen vochten dat aan bij de Wereldhandelsorganisatie, maar twee jaar na de feiten is er nog altijd geen uitspraak. Indonesië verwerkt de nikkel nu zelf, dankzij Chinese investeerders. Widodo kan zo zeggen dat hij zijn kiezers meer jobs en meer toegevoegde waarde brengt. Tegen 2023 wil hij ook de export van andere ertsen stoppen om de nationale ontwikkeling te boosten.

‘Indonesië is traditioneel een land dat wel de voordelen van de vrije markt wil, maar tegelijk de eigen markt hevig afschermt’, zegt een diplomatieke bron. ‘Het gaat daarin verder dan het ­gemiddelde Zuidoost-Aziatische land. Het thema van een Indonesië dat zelf beslist over zijn grondstoffen slaat natuurlijk goed aan.’

4 Wat zijn de gevolgen op de wereldmarkt?

‘Als een deel van de palmolieproductie niet op de wereldmarkt beschikbaar is, zal dat tot hogere prijzen leiden en mogelijk zelfs tot tekorten’, zegt Carlos Mera. Hij is hoofd van de afdeling Landbouwgrondstoffen voor Rabobank Research in Londen. ‘De markt voor plantaardige ­oliën was al krap. De situatie is verergerd door de oorlog in ­Oekraïne, die de beschikbaarheid van zonnebloemolie heeft aangetast. Dit komt er nu bovenop. Het is zeker een bron van zorg.’

Verwacht wordt dat Azië en Afrika de grootste impact voelen. India, Pakistan en ­Bangladesh zijn grote afnemers van palmolie voor huishoudelijk ­gebruik. Het verbod heeft de prijzen in India nog maar vijf % hoger ­geduwd, maar nu al pleit de Indiase sectorfederatie voor recht­streekse gesprekken tussen de ­regering in Delhi en Jakarta, om de ­kwestie op te lossen.

5 Wat zullen we er in België van merken?

De Belgische voedings­industrie verwerkt vooral palmolie uit andere herkomstlanden. Voedingsgroep Vandemoortele verwacht geen belangrijke gevolgen. Dat het exportverbod niet voor ruwe palmolie geldt, heeft de prijsstijging voor het ­bedrijf geneutraliseerd, zegt zegsman Marc Croonen. ‘Maar een protectionistische maatregel als deze is geen goed nieuws voor de brede voedingsindustrie’, zegt ­Nicholas Courant van voedings­federatie Fevia. De grondstof is te vinden in tal van voedings­producten, zoals gebak, koekjes, pizza’s, margarine, chocopasta en ijs. De vraag naar palmolie is nog toegenomen sinds de oorlog in Oekraïne is uitgebarsten. ‘Door zijn unieke consistentie is palmolie niet makkelijk te vervangen’, zegt Courant.

België voert ook heel wat palmolie in voor andere doel­einden, bijvoorbeeld voor de ­cosmetica-industrie en voor bijmenging in biodiesel. Daarvan komt wel veel uit Indonesië. Maar aangezien het exportverbod niet geldt voor ruwe palmolie, zal het effect daarop wellicht minder groot zijn.

6 Kan er een domino-effect ontstaan?

Carlos Mera van Rabobank sluit dat niet uit. Hoe meer landen hun markt beschermen, hoe groter de kans dat andere landen dat ook doen. ‘Dit is nog eens een geval van voedselnationalisme. We hebben al zulke maatregelen gezien. Argentinië, bijvoorbeeld, heeft exportheffingen op graan ingevoerd. China heeft de verkoop van graan uit zijn voorraden stilgelegd.’ De maatregel kan de voedingsinflatie verder opdrijven, zegt Mera. In maart stond de VN-index voor plantaardige olie 23 % hoger dan in februari, en 56 % hoger dan een jaar geleden.

7 Hoelang blijft de maatregel van kracht?

Veel waarnemers denken dat het om enkele weken zal gaan. ‘Het ziet ernaar uit dat ­Widodo vooral een politiek statement heeft willen maken’, zegt François Van Hoydonck, topman van palmolieproducent Sipef. Er wordt rekening mee gehouden dat de maatregel weer wordt ­ingetrokken na het feest dat het einde van de ramadan markeert.

NATH, G. ‘Voedselnationalisme’ treft nu ook palmolie. De Standaard, 26 april 2022, 18.
E-mail Print kopieer
Copyright © 2024 Pelckmans maakt een deel uit van Pelckmans uitgevers
mens en samenleving logo