PostNL blijft zijn omstreden zakenmodel dat tot excessen zoals kinderarbeid leidt, verdedigen. Dat model is erop gericht sociale kosten te vermijden, kosten lager te houden dan bij concurrenten en zo de markt in te nemen.

Vooraf

De Nederlandse postgroep en pakjesverdeler PostNL is al geruime tijd ­het voorwerp van een strafrechtelijk onderzoek naar inbreuken op de sociale en fiscale wetgeving bij het aan huis bezorgen van pakjes. PostNL werkt daarbij via een web van 220 zelfstandige ­onderaannemers.

Van de vele inbreuken, gaande van zwartwerk tot het werken met illegalen, is het inzetten van kinderarbeid de meest problematische. Het aspect ­kinderarbeid werd eerder vastgesteld. Journalisten van VTM Nieuws en Het Laatste Nieuws tonen dit nu opnieuw aan. Ze wisten jongeren undercover te filmen. Een 13-jarige jongen getuigt dat hij van de onderaannemer van PostNL 5 euro per uur krijgt om mee pakjes te bezorgen. Het spreekt voor zich dat dit om zwartwerk gaat. Een andere jongen, Matthias, werd door een onderaan­nemer onder druk gezet om te liegen tegen de sociale inspectie. De bijkomende onthullingen voeren de druk op PostNL op om zijn zakenmodel bij te sturen. Dat model is gebaseerd op het creëren van een kostenvoordeel door sociale lasten te elimineren. Daarbij is sprake van een negatieve spiraal.

Kinderarbeid

Dat bij onderaannemers van PostNL ­sprake is van kinderarbeid, zou niemand mogen verbazen. In de pakjesmarkt is sprake van een negatieve spiraal waarbij bedrijven zoals PostNL marktaandeel ­proberen te winnen door alle overtollige ballast overboord te gooien. Cruciaal in dat model is een web van 220 bedrijfjes die fungeren als zelfstandige onderaan­nemers. Dat model houdt voor PostNL tal van (kosten)voordelen in.

De werknemers die in dienst zijn van de zelfstandige bedrijfjes zitten in een goedkoper paritair comité dan wanneer PostNL die mensen zelf in dienst zou hebben. PostNL weet op die manier ook de vak­bonden buiten te houden waarmee onderhandeld moet worden over ‘lastige’ ­bedrijfscao’s. Bij de onderaannemers is er ook geen comité voor veiligheid en gezondheid en evenmin een ondernemingsraad. De sociale bescherming is dus minimaal.

Geen hr-departement

PostNL bouwt geen sociaal passief op. ­Arbeidskrachten die via een onderaannemer al tien jaar voor PostNL werken, krijgen van PostNL geen opzegvergoeding als PostNL de samenwerking met het bedrijfje stopzet. Maar er is meer, zegt advocaat ­Filip Tilleman, specialist arbeidsrecht. ‘Als een pakje niet goed afgeleverd wordt, zijn de kosten voor de zelfstandige onderaannemer. Mocht PostNL het werk door een ­eigen werknemer laten uitvoeren, kan het niet zomaar zeggen dat het die bediende zijn loon niet betaalt.’ PostNL bespaart zich zo de kosten van een aanzienlijke personeelsadministratie en een departement human resources. Dat is een zorg voor de onderaannemers.

Er is ook een forse besparing op de ­sociale zekerheid. PostNL betaalt gewoon een afgesproken prijs aan de onderaan­nemer, die deels ook met zelfstandigen werkt of op zijn beurt met onderaan­nemers. PostNL betaalt die onderaan­nemer bijvoorbeeld 100 euro en daarmee is de kous af. Mocht PostNL 100 euro aan een eigen werknemer betalen, dan komt daar 35 % werkgeversbijdrage bij. Van de 100 euro aan het personeelslid moet dan weer 13,07 % werknemersbijdrage ­ingehouden worden. Bedienden hebben recht op (dubbel) vakantiegeld en vaak ook een eindejaarspremie en allerlei extralegale voordelen. Het is allemaal de zorg niet van het pakjesbedrijf.

‘PostNL creëert voor zichzelf ook een belangrijke flexibiliteit. Het vermijdt dat het de fluctuerende vraag moet opvangen met uitzendkrachten. Interimarbeid is strikt geregeld. Als er minder pakjes bezorgd moeten worden, betaalt PostNL automatisch minder aan de onderaannemers. Je stuurt on the spot vijf krachten naar huis’, zegt Hans Elsen van de vakbond ACV Puls.

Met zelfstandigen werken is niet verboden, maar het mag niet om schijnzelfstandigheid gaan. Als PostNL het ritten- en ­arbeidsrooster van de koeriers oplegt, is er sprake van verboden terbeschikkingstelling. In dat geval zou PostNL verweten kunnen worden de feitelijke werkgever te zijn.

Door met 220 onderaannemers te werken, is PostNL de grote partij die tegenover vele kleintjes staat en die hen de voorwaarden kan opleggen. De onderaannemers worden steeds minder betaald per bezorgd pakje. Volgens sommige onderaannemers is die lage prijs verantwoordelijk voor de mistoestanden. ‘De gemiddelde pakketprijs ligt vandaag tussen 1 en 1,5 euro. Vroeger was dat 2 à 2,5 euro’, zei een bezorger recent aan deze krant.

Tegelijk stijgen de kosten door de inflatie en de hoge brandstofprijzen. ­Onderaan­nemers komen onder druk te staan om bochten af te snijden. Dat zou zwartwerk en het werken met illegalen of zelfs kinderen in de hand werken. PostNL haalt voordeel uit deze negatieve spiraal en dat maakt het bedrijf mogelijk strafrechtelijk kwetsbaar.

PostNL werkt in zijn depot in ­Willebroek ook met eigen personeel, maar heeft geen cao inzake nachtarbeid afgesloten, zegt Elsen (ACV Puls). ‘Ik heb hen ­zeven keer gemaild en twee keer gebeld om de wetgeving toe te laten passen, maar het interesseert hen niet.’ Elsen zegt dat ook andere pakjesbedrijven zoals GLS en DPD gebruikmaken van onderaannemers, ‘maar die hanteren nog een sociale ondergrens. Die ondergrens is er bij PostNL niet.’

Het is de vraag in welke mate het zakenmodel van PostNL ook afstraalt op grote klanten zoals Bol.com (Ahold Delhaize). De maatschappelijke druk om sociaal en duurzaam te ondernemen neemt toe. Voogdijminister Petra De Sutter (Groen) probeert met een aangepaste postwet het gebruik van onderaannemers te beperken, maar de liberale coalitiepartner ziet dat niet zitten. Het dossier schiet traag op. Wat de kinderarbeid betreft, reageert De Sutter met een taskforce. Het kabinet verzekert dat het niet om een begrafenis gaat, maar net bedoeld is om voor (politieke) urgentie in te staan.

PostNL zegt dan weer dat eigen ­controles geen kinderarbeid aan het licht brachten. Het spreekt verder over anonieme, niet te controleren getuigenissen en zegt de wet te respecteren. ‘Niets belet PostNL om onderaannemers een ethische code op te leggen’, zegt Tilleman.

DENDOOVEN, D. Kinderarbeid legt excessen zakenmodel PostNL bloot. De Standaard, 20 april 2022, 6.