Ondanks alle onheilstijdingen over de impact van corona is het armoederisico in 2020 zelfs gedaald. Dat is het resultaat van een massieve herverdeling door de overheid.
Volgens het meest recente cijfer van Statbel, het Belgische statistiekbureau, leeft 13,10 % van de Belgen onder de armoededrempel. Die bedraagt 1.287 euro per maand voor een alleenstaande.
Het cijfer is gebaseerd op een bevraging in 2021 maar op de inkomens van 2020, het eerste jaar waarin de coronacrisis uitbrak. En opvallend, de armoede is toen een vol procentpunt gedaald ten opzichte van 2019, toen ze 14,10 % bedroeg.
‘Dat is een ongeziene daling’, zegt armoede-expert Ive Marx (UA). ‘Ik kan me niet herinneren dat we ooit zo’n reductie hebben gezien.’ We vinden ze ook terug in alle regio’s, al blijven de verschillen enorm. De Waalse armoedegraad is met 17,70 % dubbel zo groot als in Vlaanderen, met 8,50 %. In Brussel leeft zelfs een op de vier (24,90 %) onder de armoedegrens.
Voedselbanken
De daling van de armoede contrasteert ook met de alarmsignalen uit het veld tijdens de crisis. Het aantal leefloners bij het OCMW steeg het hele jaar door van 145.000 begunstigden naar bijna 157.000. Een recordaantal mensen klopte aan bij de voedselbanken.
Toch is de armoede gedaald. Hoe kan dat? ‘Je ziet het effect van het coronabeleid’, zegt Wim Van Lancker (KU Leuven). ‘Tijdelijke werkloosheid, sociale toeslagen, hogere uitkeringen: de overheid heeft de impact van de coronacrisis in sterke mate opgevangen. Want de impact van de crisis op de economie en de arbeidsmarkt was natuurlijk wel reëel.’
Zo is het mediaan beschikbare inkomen van de Belgische huishoudens gestagneerd in 2020. De armoededrempel, die vastgeklikt wordt op 60,00 % van dat mediaan inkomen, is daardoor ook niet gestegen.
Waren al die overheidstussenkomsten er niet geweest, zo leren de cijfers, dan waren er toch flink meer mensen onder die drempel gesukkeld in 2020. Denk alle sociale transfers behalve de pensioenen weg, en liefst 27,80 % van de Belgen leefde in 2020 onder de armoedegrens, tegenover 25,6 procent in 2019.
Bij Statbel spreekt men van een dubbele beweging. ‘Werkenden die getroffen werden, konden die impact enigszins compenseren door de maatregelen van de overheid’, zegt experte Annelies De Schrijver. ‘Daarnaast zagen we bij de meer kwetsbare groepen, zoals gepensioneerden, langdurig zieken en langdurig werklozen een licht omgekeerd effect. Zij leven vaker van een uitkering, en die werd in 2020 geïndexeerd. De monetaire impact van de crisis bleef bij hen veeleer uit.’
Volgens Marx was 2020 daarom een erg atypisch jaar. ‘Normaal stijgt de armoede omdat mensen die werken er sterker op vooruitgaan dan wie een uitkering krijgt. In 2020 zagen we de omgekeerde dynamiek.’
Niet te veel borstklopperij
Het atypische karakter doet de experts vrezen dat de armoede niet noodzakelijk verder zal dalen na 2020. ‘De armoedecijfers zijn gedaald, dat is een triomf voor de welvaartsstaat. Maar het leidt best niet tot te veel borstklopperij’, waarschuwt Van Lancker. ‘Als ook de steunmaatregelen zijn weggevallen, is mijn verwachting dat de cijfers weer zullen normaliseren. Er zijn geen fundamentele hervormingen van de sociale zekerheid, fiscaliteit of arbeidsmarktbeleid doorgevoerd. Wie voor corona kwetsbaar was, is vandaag niet beter beschermd. Daar wringt het schoentje.’
Die kwetsbare profielen blijven dezelfde: laagopgeleiden (24,80 %), werklozen (37,70 %) en huurders (27,00 %) en leden van eenoudergezinnen (25,40 %). Het minst kwetsbaar zijn Belgen die hoogopgeleid zijn (6,20 %), werken (3,80 %) of eigenaar zijn van hun woning (7,90 %).
