Na de Vlaamse is ook de federale regering volop bezig met opmaak van de begroting van volgend jaar. Maar waar stroomt uw belastinggeld nu precies naartoe? De Tijd dook in de cijfers van de Nationale Bank en stelde vast dat ons land veel betaalt voor loonsubsidies, administratie en onderwijs.
Waarover gaat het?
Na de Vlaamse werkt nu ook de federale regering volop aan de opmaak van de begroting van 2022. Het totale Belgische overheidstekort bedraagt 21,3 miljard euro.
Hoe doet België het in Europa?
De Belgische overheidsuitgaven behoren met 52 procent van het bruto binnenlands product tot de hoogste van Europa. Alleen Frankrijk en Finland geven meer uit. In 2019 stond de teller op 247 miljard euro.
Waaraan geeft ons land geld uit?
De helft van de uitgaven gaat naar sociale zekerheid, per 100 euro gaat er 20 euro naar pensioenen. Maar in vergelijking met de buurlanden blijkt België vooral veel uit te geven aan loonsubsidies, administratie en onderwijs.
Uitgaven overheden
De overheden in ons land – van de federale regering tot de kleinste gemeente – spendeerden in totaal zo’n 247 miljard euro in 2019. Dat is goed voor 52,00 % van het bruto binnenlands product (bbp). België is in Europa daarmee verhoudingsgewijs het land met de op twee na grootste overheidsuitgaven, na Frankrijk en Finland. Het gemiddelde van de eurozone bedraagt 47,00 % van het bbp. De coronacrisis kostte de overheid de voorbije twee jaar bijna 35 miljard euro, maar voor 2020 en 2021 beschikt de Nationale Bank nog niet over gedetailleerde cijfers.
Sinds 2001 stegen de overheidsuitgaven met een derde van 184,5 miljard naar 247 miljard euro. De kloof met de buurlanden is ruim verdubbeld, van gemiddeld 2,10 procentpunt bbp in 2001 naar 4,50 procentpunt bbp in 2019. De grootste stijging deed zich tussen 2007 en 2009 voor door de economische en financiële crisis. Terwijl Nederland en Duitsland er daarna in slaagden de uitgavenratio terug te brengen tot die van voor de crisis, slaagde België daar slechts deels in.
Per 100 euro stroomt 50 euro naar sociale zekerheid
Op multimedia.tijd.be vind je de uitgaven in detail terug.
De sociale zekerheid is de hoeksteen – of de kostendrijver, zo u wilt – van de overheid. Van elke 100 euro belastinggeld die de staat binnenkrijgt, vloeit meer dan de helft naar de sociale bescherming en de gezondheidszorg. Onze sociale zekerheid is relatief gezien niet duurder dan die in onze buurlanden, blijkt uit een recente studie van de Nationale Bank. De uitgaven voor de kinderbijslag – waarvan de Vlaamse regering nu de groei afremt – liggen wat hoger, die voor de werkloosheidsuitkeringen en pensioenen iets lager. Dat heeft onder andere met de relatief lage pensioenen te maken.
De uitgaven voor sociale bescherming namen de voorbije twee decennia wel sterk toe: sinds 2001 is het budget met bijna de helft toegenomen. Dat heeft vooral met de vergrijzing en de stijging van de ziekte- en invaliditeitsuitkeringen te maken. De herhaaldelijke pensioenhervormingen hebben de groei slechts beperkt getemperd. De verhoging van het minimumpensioen, waartoe onlangs beslist werd, tot 1.500 euro verschuift de piek van de vergrijzingskosten van 2040 naar 2050. In december behandelt de federale regering de hervormingsplannen van minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS).
20 procent van uitgaven gaat naar pensioenen
De grootste uitgavenpost van ons land zijn de pensioenen. In 2019 waren die goed voor bijna 45 miljard euro of een vijfde van alle overheidsuitgaven. Daarbovenop komt 7,5 miljard voor wie de Nationale Bank ‘nabestaanden’ noemt. Het gaat onder andere om het overlevingspensioen.
In vergelijking met de pensioenen is het budget voor de werkloosheidsuitkeringen (6,3 miljard) relatief beperkt. Bij de begrotingsopmaak is het terugdringen van de groep langdurig zieken – ruim 450.000 – een grotere uitdaging. Een kleine 5 miljard gaat naar de armoedebestrijding en het gelijkekansenbeleid.
Wachten op hervorming ziekenhuisfinanciering
Na de sociale bescherming is de gezondheidszorg de grootste kostenpost in de overheidsuitgaven. In 2019 spendeerde de overheid ruim 36 miljard euro aan onder andere ziekenhuizen, ambulante zorg en medische producten en toestellen. De stijging van de kosten voor gezondheid is sterk gelieerd aan de vergrijzing.
In vergelijking met onze buurlanden geeft België relatief meer uit aan poliklinische gezondheidszorg – een medische consultatie of kleine behandeling door een arts zonder opname in het ziekenhuis – en ziekenhuizen, maar minder aan medische producten en onderzoek.
Al jaren worden vragen gesteld bij de combinatie van prestatiegeneeskunde en de onderfinanciering van de ziekenhuizen. De ziekenhuizen worden betaald per prestatie. Een ziekenhuis dat een tweede heupoperatie uitvoert omdat de eerste mislukt is, krijgt twee keer een vergoeding. Omdat de ziekenhuizen ondergefinancierd zijn, moeten ze presteren om hun financiën op te krikken. Die dynamiek werkt de overconsumptie van ziekenhuisprestaties in de hand. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) werkt aan een hervorming, maar een deal is er nog niet.
Hoge loonlasten, hoge loonsubsidies
Met 31 miljard euro aan uitgaven is het economische beleid erg duur. Het aantal uitgaven dat onder die noemer valt, is vrij breed: het gaat over subsidies en kortingen op lonen en sociale bijdragen voor de bedrijven, de dienstencheques en openbaar vervoer en mobiliteit. Maar dat neemt niet weg dat het economische beleid 2,3 procent duurder is dan in de buurlanden.
Dat heeft alles te maken met de typisch Belgische erfzondes: de hoge loonlasten, waarvoor allerhande uitzonderingsregimes en ontsnappingswegen worden gezocht, en de lintbebouwing, die tot veel files en een versnipperd – om zo veel mogelijk mensen te bereiken – openbaar vervoer leidt. De Nationale Bank noemt de loonsubsidies niet productief en beveelt de overheid aan de belastingen te hervormen. Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) legde onlangs een eerste voorstel op tafel: het afschaffen van de bijzondere bijdrage op de sociale zekerheid (BBSZ), maar het is maar de vraag of daar in de huidige begrotingsbesprekingen geld voor wordt gezocht.
Duurste onderwijs van Europa
Een dikke 29 miljard euro stroomt jaarlijks naar het onderwijs. Daarmee zijn we het duurste onderwijsland van Europa. Per leerling spendeert België meer geld dan onze buurlanden én de hele eurozone. De Nationale Bank wijst op een hogere loonmassa. Dat kan zijn omdat de klassen kleiner zijn, maar de onderzoekers suggereren ook dat de opsplitsing in taalgroepen en onderwijskoepels daar iets mee te maken heeft. De hogere budgetten leiden in elk geval niet tot betere onderwijsresultaten, want de kwaliteit van het onderwijs daalt al jaren.
Ook de overheid is een grote slokop. 5,4 miljard euro gaat naar de algemene dienstverlening, 5,6 miljard naar fundamenteel onderzoek en 10 miljard wordt verdeeld over de overheidsdiensten Financiën, Binnenlandse Zaken en Buitenlandse Zaken met zijn universum aan ambassades en consulaire diensten, over het politieke bestel met de vele parlementen, regeringen en kabinetten en over het Koninklijk Huis. Daarnaast gaat nog eens 10 miljard naar de rentelasten op de overheidsschuld, wat meer is dan alle uitgaven voor de politie, brandweer, justitie, gevangenissen en asielopvang samen (8 miljard euro). Gemeten in procent van het bbp liggen de Belgische rentelasten dubbel zo hoog als die in Duitsland.
Door de extreem lage rentes daalden de rentelasten de jongste 20 jaar wel spectaculair. Maar dat kon niet verhinderen dat de totale overheidsuitgaven stegen. In het algemeen liggen de kosten voor de werking van de overheid nog altijd 1,8 procentpunt van het bbp hoger dan die in onze buurlanden.
Dure factuur voor groene stroom
Een opvallende vaststelling bij een eerder beperkte post: de sterke stijging van de uitgaven voor milieubescherming tussen 2001 en 2012. Dat heeft alles te maken met de oversubsidiëring van de zonnepanelen, waar de Vlaamse regering nog altijd mee worstelt.
Een almaar kleiner leger
Zo’n 3,7 miljard euro gaf België in 2019 uit aan defensie. Relatief zijn de uitgaven voor het leger de voorbije 20 jaar met 16 procent gedaald. Ook het aantal militairen neemt af, van 42.000 manschappen in 2007 naar 25.000 vandaag. Defensie is al jaren een van de makkelijkste slachtoffers als bij begrotingsrondes geld bespaard moet worden. De limiet is nu echt wel bereikt. Onder de regering-Michel werd een groot investeringsplan goedgekeurd. Het leger zoekt nu volop mensen om de nieuwe vliegtuigen, drones, boten, wapens en voertuigen te bedienen. België wordt door de NAVO overigens al jaren op de vingers getikt omdat het te weinig uitgeeft aan defensie.
Lastige begrotingsopmaak
Net zoals in de hele wereld heeft de coronacrisis de overheidsuitgaven de jongste twee jaar verder doen ontsporen, met miljarden aan bijkomende uitgaven voor steunmaatregelen en een pak minder belastinginkomsten. Voor 2022 schat het federale monitoringcomité het tekort van alle overheden op 21,3 miljard euro. Premier Alexander De Croo (Open VLD) zoekt deze week nog zo’n 800 miljoen om rond 20 miljard te landen. Maar die zoektocht verloopt moeizaam: de socialisten en de groenen willen eerder investeren dan besparen en zowat alle partijen dringen aan op een compensatie door de overheid van de stijgende energieprijzen voor de gezinnen. Ook de Vlaamse regering houdt het volgend jaar bij een beperkte inspanning van 97 miljoen euro.
