De vliegtuigvrede van Brussel

In de langste handelsoorlog ooit is een bestand gesloten, met uitzicht op echte vrede. De kemphanen EU en VS begraven de strijdbijl om zich beter te kunnen richten op een land dat hen gezamenlijk bedreigt: China.

Ook zonder woorden kun je veel zeggen. ‘Is er een akkoord over Airbus en Boeing?’, riep een journalist naar Joe Biden, terwijl de Amerikaanse president over de rode ­loper in het gebouw van de Europese Raad kwam aanwandelen. Biden hief zijn arm op en kruiste twee vingers. De reporters wisten genoeg.

Het gebaar was de voorlopige bezegeling van het langst durende handelsconflict in de geschiedenis van de Wereldhandels­organisatie (WTO). Het geruzie tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie over de subsidies aan de vliegtuigbouwers Airbus en Boeing had implicaties tot in de verste uithoeken van de twee handelsblokken. ‘Het kostte vier presidenten, zeventien jaar en tarieven op 11,5 miljard dollar aan trans-Atlantische export om tot een op­lossing te komen’, tweette Bryce Baschuk, de WTO-watcher voor financieel persagentschap Bloomberg. ‘Maar nu hebben de VS en de EU toch een deal gesloten om er een einde aan te maken.’

Hoewel. Helemaal ten einde is het conflict nog niet. De afspraak tussen de twee handelsblokken komt neer op een wapenstilstand van vijf jaar. Alle tarieven worden opgeschort en er komen nieuwe regels over de subsidiëring van de vliegtuigconstructeurs, waaraan beide kemphanen zich moeten houden. Doet een van beide dat niet, dan behoudt de ander zich het recht voor om de tarieven opnieuw te activeren. Dat neemt niet weg dat Commissievoor­zitter Ursula von der Leyen sprak over een ‘enorme stap om het handelsconflict op te lossen’. Biden had het over een ‘belangrijke doorbraak in het conflict rond Boeing en Airbus’.

Gulle staatssteun

Dat conflict ontstaat in 2004, toen de VS vaststelden dat de EU, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en Spanje goedkope leningen toekennen aan het pan-Europese luchtvaartconsortium Airbus. Dat vormde op dat moment een toenemende be­dreiging voor het marktleiderschap van Boeing. In 2002 had de Airbus A320 voor het eerst de Boeing 737 onttroond als best ­verkopende passagiersvliegtuig ter wereld. Maar de EU laat het er niet bij zitten en stelt vast dat ook Boeing gulle staatssteun krijgt. Beide partijen dienen een klacht in bij de WTO in Genève.

In 2005 start de WTO twee officiële ­onderzoeken met het oog op mogelijke inbreukprocedures. In 2010 krijgen de VS gedeeltelijk gelijk. De EU gaat in beroep, maar verliest. Intussen krijgt de EU wel ­gelijk in de procedure over de subsidies aan Boeing. Ook de VS gaan in beroep, maar verliezen. Ondertussen zijn we in 2012. Washington zegt dat de ongeoor­loofde subsidies stopgezet zijn, maar dat de EU gewoon volhardt in de boosheid. Vanuit Brussel klinken dezelfde verwijten over de VS.

In 2016 beslist de WTO dat de EU zich inderdaad niet aan het vonnis gehouden heeft. In 2018 wordt het menens: de VS ­willen strafheffingen invoeren omdat de EU weigert zich neer te leggen bij het vonnis. In 2019 is het zover: Genève geeft de VS toestemming voor heffingen op 7,5 miljard dollar aan import uit Europa. Een jaar later krijgt de EU op haar beurt de toestemming voor heffingen op 4 miljard dollar aan Amerikaanse goederen. Tot gisteren was er al voor 3,3 miljard dollar aan extra taksen geïncasseerd.

De escalatie van het conflict veroor­zaakte aan beide zijden van de Atlantische Oceaan ongenoegen bij exporteurs die zich het slachtoffer voelden van een kwestie waar ze volledig buitenstaan. Neem de Schotse whiskystokers. ‘Ons gevoel is dat dit een erg onrechtvaardige maatregel is, omdat de Schotse whiskyproducenten niets te maken hebben met de handelsconflicten rond Airbus en Boeing’, klonk het bij de woordvoerder van de Scotch Whisky ­Association, nadat de heffingen werden ­ingevoerd. In de zestien maanden daarna viel een derde van de Amerikaanse markt weg, wat de stokers een half miljard pond kostte. Dezelfde klachten kwamen van ­makers van Franse wijn, Italiaanse kaas, Ierse boter en Spaanse olijfolie. Ook die sectoren werden door de VS met een heffing van 25,00 % geconfronteerd. De producenten van Spaanse olijfolie zagen hun verkoop in de VS met 80,00 % ­dalen.

Europa kreeg vorig jaar toestemming van de WTO om ook Amerikaanse producten, zoals landbouwtractoren, tabak, bourbon of Californische wijn aan een heffing te onderwerpen. Maar kort daarna trad de dooi in. Niet lang nadat Biden zijn intrek in het Witte Huis had genomen, schortten de VS en de EU de heffingen voor vier maanden op.

Vredespijp

Bidens handelsvertegenwoordiger, Katherine Tai, bleek uit heel ander hout gesneden dan haar voorganger, Robert Light­hizer. Nog voor ze officieel in functie trad, liet ze tijdens een hoorzitting in het parlement al weten dat ze vooral een oplossing wilde zoeken voor de handelsoorlog rond de vliegtuigbouwers. ‘Ik wil graag uitzoeken hoe we met deze kwestie kunnen landen, als u mij de woordspeling vergeeft’, zei ze aan de leden van het Congres. Bij Valdis Dombrovskis, de Europese Commissaris voor Handel, vond ze een luisterend oor. Ook Dombrovskis vond dat het genoeg was geweest. Hij had in de zomer van vorig jaar al geprobeerd om het conflict te ontmijnen. In juli had hij Airbus zover gekregen meer rente te betalen op enkele leningen die door de WTO als staatssteun waren bestempeld. Maar die poging om goodwill te kweken bij de Amerikanen liep stuk op de onverzettelijkheid van president Donald Trump. Hij verhoogde zelfs de tarieven op enkele producten.

Dat Biden en Tai erin geslaagd zijn om vrede te sluiten, komt niet doordat ze ­anders denken over de marktpositie van Boeing. Net als Trump wil ook Biden alles in het werk stellen om de Amerikaanse ­industrie tot bloei te laten komen. Niet voor niets is hij verkozen met de steun van de Amerikaanse vakbonden. Vlak voordat ze samen met Biden naar Europa vertrok, liet Tai tijdens een bijeenkomst van de ­vakbond AFL-CIO weten dat ze zou proberen de vredespijp te roken.

Ierse dichter

Dat Biden en Tai het anders aanpakken, komt doordat ze ervan doordrongen zijn dat niet Brussel de vijand is, maar Peking. Tijdens Bidens interventies bij de G7 en de Navo werd die doctrine verduidelijkt. De VS proberen Europa aan hun kant te krijgen om de gezamenlijke tegenstander, China, te bekampen. Democratieën tegen autocratieën, zoals Biden het uitdrukte. ‘The world has changed, changed utterly’, zei hij gisteren tegen journalisten, met de woorden van de Ierse dichter Yeats.

‘We zullen samenwerken tegen China, dat zich in deze sector schuldig maakt aan marktverstoring’, lichtte Biden in een persverklaring toe. ‘De Chinese bedrijven ­hebben een niet te rechtvaardigen voordeel ten opzichte van de onze. Samen kunnen Europa en de VS een lijn trekken als het aankomt op investeringen en de transfer van technologie.’ De communicatie van de EU klonk wat voorzichtiger: het pers­bericht sprak over het aanpakken van marktverstorende praktijken door ‘derde partijen’, zonder China bij naam te ­noemen. Wel lijkt de EU de frontvorming met de VS te zien zitten. ‘We tonen hiermee de nieuwe geest van samenwerking’, liet Von der Leyen weten.

‘Vriend van China’

Hoe die ‘marktverstorende praktijken’ ­eruitzien, is te lezen in een rapport dat Tais voorganger, Robert Lighthizer, in 2018 liet opstellen. De drie grootste Chinese luchtvaartmaatschappijen – AirChina, China Eastern en China Southern – zijn in handen van de overheid. Die heeft daardoor een enorme aankoopkracht, die uit­gespeeld kan worden tegenover buitenlandse leveranciers. Volgens het rapport koopt de Chinese overheid alleen vlieg­tuigen van buitenlandse producenten als die ermee akkoord gaan joint ventures te vormen met Chinese bedrijven en zo technologieoverdracht mogelijk te maken. Die technologie wordt vervolgens gebruikt om een eigen toestel te ontwikkelen, de C919.

‘Chinese overheidsfunctionarissen hebben buitenlandse vliegtuigbouwers duidelijk laten weten dat ze in China meer succes zullen boeken als ze gezien worden als een “vriend van China”. Dat kun je tonen door ter plaatse fabrieken te bouwen, technologie in te brengen of deel te nemen aan het C919-project’, staat in het rapport.

Met het sluiten van de vliegtuigvrede probeert Biden dus de belangen van de westerse vliegtuigbouwers te verdedigen tegenover de bedreiging van Peking. ­‘Washington en Brussel hebben elkaar ­nodig om af te rekenen met China, vooral binnen de WTO’, schreef hoogleraar internationale diplomatie Marc Busch gisteren op de website van de denktank Atlantic Council. ‘En geen van beide slaagde erin om iets te bereiken met een tarieven­oorlog’.

Zijn collega Julia Friedlander, die eerder werkte voor de Nationale Veiligheidsraad in de VS, denkt dat het akkoord een voorbode is van een verdere dooi in de handelsrelaties. ‘Eerst komen de anachronistische meningsverschillen over zware industrie aan de beurt, en daarna mogelijk een transformatie van de wereldwijde ­eco­nomie en de instituten die de regels daarrond toepassen.’

Dat Biden en Tai ook de conflicten met de EU over staal en aluminium zullen ­bijleggen, lijkt inderdaad waarschijnlijk. Vorige week zei Tai al dat ze in dat conflict ‘een weg voorwaarts’ wil zoeken. De EU ­besliste gisteren de tarieven voor zes maanden op te schorten. Ook de hervorming van de WTO staat hoog op de agenda van zowel de EU als de VS.

De vliegtuigvrede werd gisteren in tal van kringen met instemming onthaald. Ook de Spaanse olijfproducenten waren blij. ‘Geweldig nieuws’, zei Antonio de ­Mora van de olijvenexportorganisatie ­Asemesa tegen Reuters. ‘Als de tarieven worden opgeheven, kunnen we weer groene olijven exporteren naar de VS. Die markt van 30 miljoen euro per jaar was door de handelsoorlog compleet weggevallen.’ Toch wordt in Spanje de cava nog niet ontkurkt. De Mora heeft nog een probleempje: ‘Zwarte olijven zijn in deze overeenkomst niet opgenomen.’

MOOIJMAN, R. De vliegtuigvrede van Brussel. De Standaard, 16 juni 2021, 14.
E-mail Print kopieer
Copyright © 2024 Pelckmans maakt een deel uit van Pelckmans uitgevers
mens en samenleving logo