De nieuwe Armoedebarometer schetst een gitzwart beeld. ‘De cijfers en evoluties zijn eenduidig negatief. Armoede is overal.’ Ook voedselbedelingen in kleinere gemeenten als Lier en Zandhoven merken dat.
Met haar witte mondmasker aan en een karretje vol boodschappen stapt Jenny (43) de sociale kruidenier van Lier buiten. Die huist in een witte container, op een plein met garageboxen dat alleen via een smal steegje bereikbaar is. Ze trekt haar tas open. ‘Heel veel groenten’, zegt ze. ‘En melk, kaas, aardappelen en peperkoek. Zonder hulp zou ik vaak niets te eten hebben. Dan zou ik niet overleven.’
De sociale kruidenier van Lier zag zijn klantenbestand de afgelopen jaren alleen maar aangroeien, zegt coördinator Sanne Van den Eynde. Intussen komen er elke dag veertig tot vijftig mensen boodschappen doen, na een doorverwijzing van de OCMW’s van Lier en Lint. Een groot aantal basisproducten is gratis, voor de rest betalen klanten een beperkt bedrag – meestal niet meer dan 1 euro. Jenny is intussen al drie jaar een van hen.
‘Ik zat heel diep toen ik hier voor het eerst kwam’, zegt ze. ‘Ik werd ontslagen, kwam in een rechtszaak terecht en had van de ene dag op de andere geen inkomen meer. Ik heb gewacht tot ook al mijn spaargeld op was voor ik naar hier durfde te komen. Ik schaam me nog steeds.’ Daarom wil ze haar achternaam niet in de krant.
Binnenkort moet Jenny voor haar boodschappen, net als voor een bezoek aan het sociaal restaurant, elders in Lier zijn. ‘We gaan verhuizen’, zegt Van den Eynde. ‘Het is hier te klein geworden. We gaan naar een grotere, meer aantrekkelijke plek in het hart van de stad. Zo willen we nog meer mensen bereiken die in armoede leven, maar verborgen blijven.’
Te weinig voedselpakketten
Lier, met zijn 37.000 inwoners een kleine stad, is een van vele Vlaamse steden en gemeenten waar het aantal mensen dat in armoede leeft de voorbije jaren fors is toegenomen. Dat toont de nieuwe Armoedebarometer van Decenniumdoelen, een koepel van dertien armoedeorganisaties, vakbonden en ziekenfondsen. Die geeft een overzicht van de evolutie van de armoede in alle 300 Vlaamse gemeenten op basis van zestien indicatoren.
De balans kleurt gitzwart. In slechts vijftien gemeenten nam de armoede de voorbije twaalf jaar af. ‘De cijfers zijn eenduidig negatief’, zegt coördinator Michel Debruyne. ‘Geen enkele gemeente ontsnapt nog.’ Op vier gemeenten na stabiliseerde of steeg de kansarmoede bij gezinnen met jonge kinderen in heel Vlaanderen. In een stad als Antwerpen van 23 naar 30 procent, in een gemeente als Langemark-Poelkapelle van 4 naar 13 procent, in Meerhout van 1 naar 9 procent. Het aantal Vlamingen met een leefloon groeide fors – van 22.000 in 2008 naar 39.000 in april dit jaar – net zoals het aantal gezinnen dat aanspraak maakt op voedselhulp. (zie grafiek)
In de ranglijst van gemeenten met de meest sombere statistieken volgen na Vilvoorde en Denderleeuw, die al erg lang met veel armoede te kampen hebben, opvallend veel gemeenten die het ‘tien jaar geleden nog goed deden, maar sterk achteruit zijn gegaan’. Behalve Lier zijn ook Zandhoven en Kapelle-op-den-Bos daarbij. En dus bieden ook zij hun inwoners voedselhulp aan. ‘De nood neemt toe’, zegt Jan Trauwaen, die acht jaar geleden sociale kruidenier De Zandschakel oprichtte. ‘Klanten die vroeger elke maand kwamen, zien we nu wekelijks.’
Toen Sibylle Cuypers twintig jaar geleden begon te werken bij het Sociaal Huis van Kapelle-op-den-Bos ‘waren we hier met twee maatschappelijk werkers’, zegt ze. ‘Vandaag zijn er zeven nodig om alle vragen te kunnen beantwoorden. De voedselpakketten die we aanbieden, vliegen de deur uit. De vraag is veel groter dan het aanbod.’
Golf van hulpvragen
Stonden de lichten eind vorig jaar al op oranje, ‘dan leiden het coronavirus en de economische crisis vandaag tot een flitsend rood licht’, zegt Debruyne. Terwijl het aantal langdurig werklozen tot eind vorig jaar nog gestaag daalde, waren in juni 2020 alweer meer mensen langer dan een jaar werkloos dan in 2017. Tussen januari en april vielen 3.000 extra Vlamingen terug op een leefloon. Het aantal gezinnen dat bij de voedselbanken aanklopt, gaat door het dak.
Debruyne verwacht dat het ergste nog moet komen. ‘Vandaag doen veel mensen in een precair statuut nog een beroep op hun familie en andere sociale verbanden, maar dat blijft niet duren. Er rolt een enorme golf van nieuwe hulpvragen op de OCMW’s af. Alle zwakke plekken zijn door de pandemie open en bloot gelegd. Tientallen jaren van armoedig armoedebeleid worden vandaag afgestraft. De impact zal nog vele jaren voelbaar zijn.’
Dat dreigt ook voor Jenny. Twee jaar geleden vond ze nieuw werk in een chocoladefabriek. Even had ze geen voedselhulp meer nodig. ‘Heel even dacht ik dat ik eindelijk mijn plan zou kunnen trekken’, zegt ze. ‘Dat bleek niet zo te zijn.’ Door de coronacrisis raakte ze haar werk bij de chocoladefabriek weer kwijt. Nu woont ze in de studio van een vriendin, met een uitkering van 1.050 euro en een berg openstaande elektriciteitsrekeningen uit haar vorige huurappartement. ‘En ik zat er in de winter evengoed in de kou.’ Morgen start ze met vrijwilligerswerk bij Mivas, het maatwerkbedrijf achter de Lierse sociale kruidenier. ‘Zo blijf ik tenminste bezig’, zegt ze, terwijl ze weg stapt met haar karretje. ‘Maar ik hoop echt dat ik ooit op eigen benen kan staan.’
Ontdek de evolutie in uw gemeente op www.komafmetarmoede.be/armoedebarometer
Acht werven voor het armoedebeleid
De Armoedebarometer legt de focus op de steden en gemeenten omdat die, zegt Debruyne, ‘in de frontlinie staan en een ruim gamma aan instrumenten hebben om armoede te bestrijden’. ‘Maar ook een ambitieuze Vlaamse en federale regering zijn nodig om de uitdaging aan te pakken.’
Decenniumdoelen lijst acht werven op.
1. ‘Geef elk gezin een betaalbare en goede woning, door te investeren in sociale huisvesting en huisvesting voor dak- en thuislozen.
2. Verlaag de drempel tot de arbeidsmarkt.
3. Bied betaalbare en kwaliteitsvolle zorg voor iedereen, met meer wijkgezondheidscentra en een verruimde derde-betalersregeling.
4. Zet in op inclusief armoedebeleid, met investeringen in het sociaal middenveld.
5. Geef iedereen een waardig inkomen, onder meer via hogere sociale minima en minimumlonen.
6. Investeer in kwetsbare jongeren en verlaag de schoolfactuur.
7. Investeer in het samenleven, met een breed interfederaal actieplan tegen racisme en discriminatie.
8. Zorg voor solidaire bijdragen van iedereen, bijvoorbeeld via een vermogens(winst)belasting.
